Het kabinet heeft vandaag besloten dat alle Nederlandse warmtenetten op termijn in publieke handen moeten komen. De energiebedrijven, die nu (mede-)eigenaar zijn van de meeste warmtenetten, zijn fel gekant tegen deze 'onteigening'. Energie-Nederland heeft de afgelopen periode tevergeefs argumenten ingebracht tegen het voornemen. Warmtenetten spelen een grote rol in de geplande energietransitie en het gasloos worden van Nederland. Volgens de brancheorganisatie gaat deze ingreep leiden tot vertraging van deze transitie en ook tot aantasting van het gelijke speelveld in de warmtemarkt.
Momenteel is het overgrote deel van de warmtenetten in handen van particuliere bedrijven, met Vattenfall, Eneco en Ennatuurlijk als belangrijkste spelers. Soms is er gedeeld eigenaarschap zoals bij het Amsterdamse Westpoort Warmte, een gezamenlijk bedrijf (50/50) van Vattenfall en de gemeente. Veel gemeenten willen met warmte op termijn naar een vergelijkbare situatie als bij elektriciteit en gas: een scheiding tussen netbeheerder en energieleverancier, waardoor de energieleveranciers hun monopolie op de levering van warmte kwijtraken. Het huidige monopolie wordt overigens wel begrensd door regels voor prijzen en winst, waarop de Autoriteit Consument en Markt (ACM) toeziet. De prijsvorming is (nog) gekoppeld aan de gasprijs. Voor de overdracht van bestaande warmtenetten lijkt overigens lang de tijd te worden genomen, zodat de energieleveranciers hun gedane investeringen in het netwerk kunnen terugverdienen.
Het kabinetsbesluit past in een bredere koerswijziging waarin afstand wordt genomen van de neoliberale wind die de afgelopen decennia ook het beleid rond nutsvoorzieningen heeft bepaald. Privatisering en het overlaten aan de markt was daarin leidend. Het kabinet wil nu naar een situatie waarbij de energiebedrijven wel als minderheidsaandeelhouder (maximaal 50%-1 aandeel) betrokken blijven bij de exploitatie van warmtenetten. Zo kan de kennis van deze partijen behouden blijven.
De energiebedrijven zien dat niet zitten: wel kapitaal, kennis en ervaring inbrengen, terwijl de zeggenschap in handen komt van een publieke partner met weinig ervaring. Daarnaast wordt het warmtebedrijf zo blootgesteld aan de luimen van de lokale politiek. Kortom: te veel risico's. Energie-Nederland wijst ook op 'zeer duidelijke' adviezen van de ACM. De toezichthouder zou hebben voorgesteld de netwerkbedrijven buiten het netbeheerdersconcern te plaatsen zonder aan de eigendomsverhoudingen te sleutelen. Dan blijft het gelijke speelveld behouden, is geen wetswijziging nodig en wordt het risico op vertragingen weggenomen.
De kans op vertragingen is niet denkbeeldig. Het wetsvoorstel moet nog worden ingediend en daarna door beide Kamers worden goedgekeurd. Het is niet denkbeeldig dat energiebedrijven ondertussen hun investeringen in nieuwe netten of uitbreiding zullen terugbrengen. Vattenfall kondigde al vlak voor de besluitvorming in de ministerraad aan om al hun investeringen in warmte 'on hold' te zetten.