Eén onafhankelijke toezichthouder voor de corporatiesector als opvolger van het Centraal Fonds Volkshuivesting (CFV). Dat is meest opvallende of meest politiek geladen aanbeveling die de parlementaire enquêtecommissie vandaag in haar eindrapport presenteert. Minister Blok wil namelijk alle toezicht onder de hoede brengen van zijn ministerie. Andere aanbevelingen lopen meer in de pas met de Novelle.
Het haperend moreel kompas van individuele bestuurders is volgens de commissie het hoofdprobleem bij de onderzochte debacles. Het is namelijk bij de meeste corporaties niet uit de hand gelopen. En het staat volgens de commissie ‘buiten kijf dat woningcorporaties in de afgelopen twintig jaar essentiële bijdragen hebben geleverd aan de sociale volkshuisvesting in Nederland. Zij hebben er mede aan bij gedragen dat van omvangrijke gettovorming en verpauperde woonwijken in Nederland nagenoeg geen sprake is’.
Volgens enquêtevoorzitter Van Vliet heeft 'een giftige cocktail' van overambitieuze bestuurders en en falend toezicht tot de ontsporingen geleid. De Kamer en opeenvolgende ministers hebben ook zitten slapen. Bestuurders hebben veel te weinig grenzen gesteld.
Maar bovenal was er het vele geld als corrumperende factor. Dankzij de stijgende vastgoedprijzen en de lage rente werden corporaties steeds rijker. Dankzij het borgingsysteem, waarbij corporaties onderling en uiteindelijk het Rijk en gemeenten garant staan, konden ze zonder veel risico enorme bedragen lenen en investeren. Dat gebrek aan risico leidde volgens de commissie tot roekeloze investeringen. Binnen de corporaties was de tegenkracht, de governance, onvoldoende georganiseerd. Bestuurders hadden een enorm mandaat, commissarissen onvoldoende kennis en vaak een te nauwe band met bestuurders. Huurders en gemeenten hadden amper zeggenschap over de beslissingen die bestuurders namen.
Het CFV - de externe toezichthouder - had veel te weinig middelen om corporaties te corrigeren. Informatie tussen Waarborgfonds Sociale Woningbouw (WSW) en CFV werd slecht gedeeld. De commissie verwijt het WSW dat ze veel te lankmoedig is opgetreden. De WSW als hoeder van de borg wil de commissie onder toezicht brengen van de minister. Het CFV moet in de ogen van de commissie worden opgevolgd door een onafhankelijke Woonautoriteit die toeziet op financiën, governance, integriteit en rechtmatigheid. Daarmee botst de commissie met Minister Blok die juist alle toezicht onder controle van zijn ministerie wil brengen.
Andere aanbevelingen van de commissie lopen grotendeels in de pas bij de plannen die Blok klaar heeft liggen voor de herziening van de Woningwet (de 'Novelle'). In totaal zijn er achttien aanbevelingen. De belangrijkste zijn:
- Verbod op commerciële nevenactiviteiten; beperken van investeringen in leefbaarheid en grond
- Grote landelijke corporaties op termijn opsplitsen
- Begrenzen schaalgrootte woningcorporaties
- Met gemeenten bindende prestatieafspraken maken
- Versterken positie huurders
- CFV omvormen tot onafhankelijke toezichthouder met voldoende bevoegdheden
- Beter en sterker intern toezicht commissarissen (geschiktheidstoets, maximale zittingstermijn, diversiteit)
- Corporaties moeten failliet kunnen gaan, waarbij geldverstrekkers risico lopen
- Banken krijgen zorgplicht, grotere rol institutionele beleggers, beperken macht sectorbanken
- WSW als hoeder van de borg onder toezicht van minister
- Experimenteren met alternatieven voor woningcorporaties (andere sturing en zeggenschap)