Afgelopen jaren zijn diverse initiatieven ontplooid voor het zelfstandig huisvesten van ggz-cliënten. Toch stagneert de doorstroming vanuit instellingen voor beschermd wonen, zegt Anneke Bolle van de Cliëntenbond in de GGZ, tevens belangenbehartiger van Cliëntenbelang Amsterdam. Bolle: “Door een chronisch tekort aan zelfstandige huisvesting blijven ggz-cliënten vaak veel te lang hangen in een beschermde woonvorm. Ook wanneer ze heel goed in staat zijn om zelfstandig te wonen. Die beschermde woonvormen zijn meestal veel te betuttelend waardoor mensen worden beperkt in hun ontwikkeling. Ook is er nauwelijks privacy. Iedereen heeft recht op een eigen wc en badkamer. Dat geldt net zo goed voor ggz-cliënten als bijvoorbeeld voor mensen met een lichamelijke handicap. De ggz is echter voor veel instanties een vreemde materie waardoor het moeilijk is om initiatieven van de grond te krijgen.”
Ook directeur Clemens Blaas van HVO-Querido – organisatie voor maatschappelijke opvang en geestelijke gezondheidszorg – vindt dat er veel meer geïnvesteerd zou moeten worden in zelfstandige woonruimte voor ggz-cliënten in plaats van in beschermde zorgvoorzieningen. “Een van onze taken is om mensen die langdurig in een 24-uursvoorziening hebben gewoond, te begeleiden naar zelfstandige huisvesting. De cliënten worden daarbij bijvoorbeeld ondersteund door vrijwilligers via het Maatjesproject. Ook proberen we hun sociale netwerk weer nieuw leven in te blazen. Maar er is te weinig geschikte woonruimte. Hierdoor blijven mensen onnodig lang in peperdure instellingen hangen.”

Housing First

Een geslaagd project van HVO-Querido is Discus. Sinds 2006 zijn zeventig mensen met een dubbele diagnostiek – verslavings- en psychiatrische problemen - gehuisvest in een zelfstandige woning. Blaas: “Een belangrijke succesfactor hierbij is de voorwaarde dat er geen overlast mag worden veroorzaakt. Dat is tot nu toe dan ook zelden het geval geweest. De cliënten krijgen begeleiding vanuit de ambulante zorg, maar houden zelf de regie over hun leven.” Vanaf volgende maand wordt het project uitgebreid waarbij – gefaseerd – dertig woningen vrijkomen voor mensen met een minder zware zorgbehoefte. Participanten hierin zijn zorgverzekeraar Agis en de gemeente.
Discus is opgezet volgens het Housing First-principe dat zijn oorsprong vindt in New York. Het idee daarachter is om mensen niet meer in instellingen te vestigen, maar in zelfstandige woonruimte met op maat geleverde zorg. Walter Kamp van de gemeentelijke dienst Zorg en Samenleving bezocht dit jaar een Housing First-project in Finland.
“Bij Housing First wordt het zogenaamde promotiemodel losgelaten waarbij mensen eerst in de nachtopvang komen, dan doorstromen naar een 24-uursvoorziening, vervolgens naar begeleid wonen en ten slotte zelfstandige huisvesting. Bijzonder in Finland is dat de huisvesting van alle dak- en thuislozen volgens dit Housing First-principe geschiedt. Daar worden bestaande voorzieningen omgebouwd tot appartementen. Iedereen krijgt direct na een diagnose een eigen voordeur en daarmee een veilige plek waaruit ze niet meer hoeven door te stromen. Discus is volgens hetzelfde principe opgezet en dat is zeer succesvol. Maar het is niet voor alle dak- en thuislozen en chronische ggz-cliënten een uitkomst. Belangrijk is dus dat er variatie is in het aanbod. Inmiddels is in elk geval wel duidelijk dat het promotiemodel niet langer de enige oplossing is,” meent Kamp.

Nimby-procedures

Uniek in zijn opzet is woongroep Kaos op IJburg, opgezet door en voor ggz-cliënten. Volgens Jeroen Singelenberg, programmaregisseur ‘Keer de verloedering’ van de Stuurgroep Experimenten Volkshuisvesting (SEV), wordt de grootste bottleneck bij het opzetten van een woongroep als Kaos gevormd door de zogenaamde nimby-procedures (not in my backyard). “Bij Kaos zijn er nauwelijks problemen geweest omdat de woongroep in de nieuwbouw kon worden ingepland. Bij nieuwbouw is de norm dat ongeveer vier procent gereserveerd wordt voor bijzondere doelgroepen.”
Kaos is een project dat zeker navolging verdient, vindt Singelenberg. “Dit soort zelfinitiatieven moet kunnen rekenen op voldoende begeleiding vanuit de gemeente en de corporaties. Maar als je iets dergelijks als Kaos elders in de stad wilt opzetten, binnen de bestaande bouw, dan loop je gegarandeerd tegen nimby-procedures aan. Wil het kans van slagen hebben, dan moet je bij de gemeente experts in huis hebben op het gebied van communicatie met buurtbewoners. Daar ontbreekt het nogal eens aan en daardoor sneuvelen veel goede initiatieven.”
Walter Kamp meldt dat de gemeente Amsterdam groot voorstander is van particulier opdrachtgeverschap en dat dit ook geldt voor dit soort initiatieven. De centrale stad adviseert stadsdelen om voor dit doel één aanspreekpunt in het leven te roepen en er wordt onderzocht op welke manier particulier initiatief in de zorg extra gestimuleerd kan worden. In de nog niet vastgestelde nota ‘Toekomstige vraag naar wonen met zorg’ van de stedelijke stuurgroep Wonen, Zorg en Dienstverlening wordt een en ander nader uitgewerkt.
Kamp: “Cliënten uit de ggz behoren zeker tot de doelgroep als we praten over gemengd en zelfstandig wonen. De ambitie is dat in elk stadsdeel ten minste een woonservicewijk wordt gerealiseerd. De focus in deze wijken ligt echter op dit moment met name op ouderen en mensen met een fysieke beperking. In sommige plannen zijn specifieke ggz-projecten benoemd of zitten betrokken partijen al rond de tafel. In de toekomst zal echter steeds meer rekening gehouden worden met de wensen en behoeften van ggz-cliënten.”
Voor het labelen van woningen voor doelgroepen met een zorgindicatie – ook uit de ggz - werkt de gemeente samen met de Amsterdamse Federatie van Woningcorporaties.
Het Amsterdams Steunpunt Wonen (ASW) heeft onder meer de leden van Kaos begeleid bij het opzetten van de woongroep (zie kader). Ada Bolder van het ASW: “Kaos is nog steeds uniek in zijn soort. Maar het aantal initiatieven groeit. Op dit moment zijn er twee woongroepen opgericht voor mensen met autisme in samenwerking met het Autisme Expertiseteam waarbij onder andere het AMC is aangesloten. Inmiddels hebben we zelfs een werkgroep ‘Wonen voor mensen met autisme’ bij het ASW.”
Volgens Bolder is er een grote behoefte aan dit soort huisvesting. “Jongeren bij wie de diagnose autisme is gesteld worden, zodra er behoefte bestaat aan zelfstandige huisvesting, steeds vaker naar ons doorverwezen. Ouders zijn daar meestal heel nauw bij betrokken. Maar een woongroep zet je niet zomaar op. Het is een complexe materie. Behalve het probleem van het vinden van geschikte woonruimte moet je een match zoeken tussen toekomstige bewoners. Je krijgt bovendien met organisatorische en juridische aspecten te maken. Kortom, het is een lange weg.”

Kraaipan Oase

Sinds een jaar kunnen mensen met schizofrenie een beroep doen op Stichting Kraaipan Oase (zie kader) wanneer zij zelfstandige huisvesting nodig hebben. In samenwerking met Ymere, Stadgenoot en Rochdale worden woningen in de Transvaalbuurt vrijgemaakt voor deze doelgroep.
Stichting Ypsilon, een familievereniging van schizofreniepatiënten, zocht al geruime tijd naar een oplossing voor het gebrek aan geschikte zelfstandige huisvesting in Amsterdam. Woningcorporatie Ymere werkte mee en inmiddels worden er zes woningen verhuurd aan de doelgroep van Ypsilon. Uitgangspunt is dat de woonvorm niet afwijkt van die van andere Amsterdammers. Het enige verschil is de individuele begeleiding, in dit geval door Cordaan.
Het is echter onduidelijk of het project verder wordt uitgebreid tot de beoogde dertig woningen. Ymere – die de meeste woningen verhuurt - en Kraaipan Oase verschillen van mening over de huurprijs van de gemeenschappelijke ruimte die nog in aanbouw is in een voormalig schoolgebouw in de Kraaipanstraat. Voorzitter Niko Kuiper van Kraaipan Oase: “Er is duidelijk sprake van een misverstand. De afspraak was dat we de gemeenschappelijke ruimte - omgeslagen over de minimaal dertig participanten - konden huren voor een zodanige prijs dat de huren onder de huurgrens van vijfhonderd euro per maand zouden blijven. Onlangs heeft Ymere echter later weten een markconforme huur van 145 euro per vierkante meter te eisen. Dat is voor ons onacceptabel. Dat geldt ook voor stopzetting van het project. Desnoods gaan we op zoek naar een andere ruimte die minder geld kost.”
Carina Hooiveld, manager gebiedsbeheer van Ymere zegt de gang van zaken te betreuren. “Bij het concept hoort een gemeenschappelijke ruimte. Wanneer de stichting de huur daarvan niet kan opbrengen, vrees ik dat het einde verhaal is. Maar we zijn nog in gesprek en hopelijk vinden we een oplossing voor dit probleem. Op zich is dit een prima project en de buurt ondervindt absoluut geen overlast van de bewoners.”