Vier jaar geleden zette de Raad van State een streep door de plannen voor de tweede fase van IJburg. Met een nieuw bestemmingsplan probeert de gemeente alsnog de resterende negenduizend woningen te bouwen in het IJmeer. Het grote stadsstrand en alle ligplaatsen voor plezierboten zijn geschrapt om met vertrouwen nieuwe bezwaarprocedures tegemoet te zien. Maar kan IJburg II nieuwe stijl de concurrentie met andere nieuwbouwwijken nog wel aan?
Het heeft lang geduurd, maar eind november konden Maarten van Poelgeest en stadsdeelwethouder Dennis Straat (Zeeburg) eindelijk het nieuwe bestemmingsplan voor de tweede fase van IJburg presenteren. Met het dikke pak papier hopen de beide wethouders de nieuwbouwwijk uit te kunnen breiden met nog eens negenduizend woningen. Om geen tijd meer te verliezen, is inmiddels ook een ontwerp-projectbesluit genomen om alvast met de aanleg van de eerste 45 hectare te kunnen starten. Als alles meezit, kan daardoor al aan het einde van 2009 met het opspuiten van het Middeneiland worden begonnen. Terwijl projectbureau IJburg en de onafhankelijke MER-commissie de inspraakreacties op het nieuwe bestemmingsplan en de bijbehorende Milieu Effect Rapportage (MER) verwerken, kan zo het zand alvast inklinken. Met een positieve uitspraak van de gemeenteraad kan dan volgens Van Poelgeest in de loop van 2012 de eerste paal de grond in gaan. De eerste bewoner volgt in de loop van 2014.
Maar zover is het nog lang niet. De kans is namelijk groot dat ook het nieuwe bestemmingsplan door milieuorganisaties bij de Raad van State zal worden aangevochten. Vier jaar geleden haalde de afdeling bestuursrechtspraak een streep door de eerste versie van het document. Het was de rechters onduidelijk of IJburg wel buiten de speciale natuurbeschermingszone van het IJmeer viel. Bovendien boden de zachte grenzen aan de eilanden te weinig garanties dat de plannen later niet alsnog aangepast zouden worden en de natuur er op achteruit zou gaan.
In het nieuwe bestemmingsplan heeft het projectbureau IJburg geprobeerd deze zorgen weg te nemen. Zo is een punt van het Strandeiland uit de speciale beschermingszone verdwenen. Ook zijn de vage eilandcontouren veranderd in harde plangrenzen die niet meer kunnen veranderen. Bovendien werd besloten om aan de noord- en westkant van de nieuwe eilanden extra mosselbanken aan te leggen die de schade als gevolg van de zandwinning volledig moeten compenseren. Kosten: 25 miljoen, die volledig door de gemeente worden betaald.
Ligplaatsen en wijkstrand geschrapt
Voor bewoners is het schrappen van alle eerder ingetekende ligplaatsen voor plezierbootjes nog het meest ingrijpend. Omdat de grachten op het Middeneiland geen open verbinding meer hebben met het IJmeer, zullen bewoners hun sloepje alleen nog in de verenigingshaven op Haveneiland-Oost kunnen aanleggen. Maar daar bestaat op dit moment onder de bewoners van de eerste fase al een wachtlijst voor. “We kunnen niet garanderen dat de watersportactiviteiten in de tweede fase geen storende invloed zullen hebben op de natuur”, verdedigde Van Poelgeest zich tijdens de presentatie van de plannen. Misschien kunnen er na de bouw van IJburg II alsnog wat ligplaatsen komen, maar vóór die tijd mag niets de aanleg van de tweede fase in de weg staan.
Met hetzelfde argument is ook een streep gezet door het grote stadsstrand dat aan de zuidkant van het Strandeiland had moeten komen. Het is in het nieuwe bestemmingsplan opgedeeld in drie kleinere buurtstranden, die over de west- en oostpunten van het Midden- en het Strandeiland zijn verdeeld. Als goedmakertje beloofde Dennis Straat dat Blijburg in de tweede fase terugkomt. Voor de Amsterdammers die er de afgelopen jaren gingen dansen en drinken, moet dat een schrale troost zijn. Hoe de vier nieuwe eilanden stedenbouwkundig verder worden ingevuld, wordt pas in een latere fase door het projectbureau bepaald.
Wel of niet in beschermingszone
De vraag die bij iedereen op de lippen ligt, is natuurlijk of dit plan wél door de Raad van State komt. Tegenover het optimisme van de gemeente staan kritische kanttekeningen van bestuursrechtdeskundigen en juristen. Zo vermoedt professor Jan Struiksma, bijzonder hoogleraar ruimtelijk bestuursrecht aan de Vrije Universiteit van Amsterdam, dat de afdeling bestuursrechtspraak vooral zal willen ingaan op de vraag of IJburg II terecht buiten de speciale beschermingszone van het IJmeer is geplaatst. “De gemeente en minister gaan er van uit dat dit een voldongen feit is, maar op grond van Europese jurisprudentie ben ik daar nog niet zo zeker van.”
Als de Raad van State inderdaad beslist dat Amsterdam daardoor alsnog aan de Vogel- en Habittatrichtlijn moet voldoen, heeft de stad volgens Struiksma een groot probleem. Dan kan ook het maatschappelijk belang van IJburg II ter discussie komen te staan. En daar is in zijn ogen het stadsbestuur niet goed op voorbereid.
“Vergrijzing haalt IJburg in”
Voor Marten Bierman, wethouder in Zandvoort en voorzitter van de IJsselmeervereniging, zou een discussie over de noodzaak van al die duizenden extra woningen een enorme opsteker zijn. Al jaren probeert de planoloog de gemeente ervan te overtuigen dat IJburg II helemaal niet nodig is. “Na 2020 komen er dankzij demografische krimp duizenden woningen vrij, ook binnen de Amsterdamse metropoolregio. Die liggen op prachtige locaties met veel groen en voorzieningen. Daar kan IJburg nooit mee concurreren. De bevolking tussen de Amstel en de Vecht is nu al aan het afnemen. En in de regio Zandvoort slaat de vergrijzing harder toe dan elders in het land.”
Stoeien met luchtkwaliteitsnormen
Bij het maken van het nieuwe bestemmingsplan hebben de luchtkwaliteitseisen projectbureau IJburg veel hoofdbrekens gekost. Aanvankelijk kon ze bij het tweede bestemmingsplan wel aantonen dat de luchtkwaliteit na de aanleg van IJburg aan de wettelijke normen zou voldoen. Maar later bleek dat ook tijdens de bouw van de wijk de normen op geen enkel moment overschreden mogen worden. De gemeente moest alsnog betere verkeersprognoses en nieuwe modellen opstellen om hieraan te kunnen voldoen.
Volgens senior projectmanager Jeroen van Straten van het projectbureau kan IJburg II alleen binnen de luchtkwaliteitsnormen blijven, doordat de lucht in de regio volgens prognoses van het RIVM dankzij allerlei maatregelen schoner wordt. “Als we het alleen van IJburg moesten hebben, was het erg lastig geworden om aan de normen te voldoen.” Bij de verkeersberekeningen is ook niets aan het toeval overgelaten. Zo heeft het projectbureau zich niet rijk gerekend met de positieve effecten van het Amsterdamse Actieplan Luchtkwaliteit. Ook is de invloed van een eventuele IJmeerlijn naar Almere op het aantal autoverplaatsingen in de wijk buiten beschouwing gelaten. “Als die lijn er komt, is dat waarschijnlijk pas na 2020. Dat is voorbij onze planhorizon.”
Of zijn vereniging via het samenwerkingsverband Verantwoord Beheer IJsselmeergebied (VBIJ) opnieuw naar de Raad van State zal stappen om het bestemmingsplan voor IJburg te laten vernietigen, hangt volgens Bierman af van de gemeente. “Bij de eerste versie wilden we al een discussie over nut en noodzaak voeren, maar dat bleek onmogelijk. We ontdekten toen dat de grenzen niet klopten waardoor het plan al op een vormfout van tafel ging. De gemeente heeft nu een nieuwe kans om te luisteren naar ons pleidooi.”
IJburg II voldoende aantrekkelijk?
Het valt voor het stadsbestuur te hopen dat de Raad van State het nieuwe bestemmingsplan intact laat. Veel andere locaties voor nieuwbouwwijken heeft het namelijk niet voor ogen; zeker nu de Zuidas een bewegend doel is geworden. En de Amsterdamse woningmarkt is ondanks de huidige flauwte nog altijd erg krap. Toch zal het lastig worden om IJburg II op een aantrekkelijke manier in de markt te zetten nu alle bijzondere voorzieningen uit het plan zijn gehaald. Gemiddeld zijn de huizen er toch een stuk duurder dan op andere locaties in de regio. Daar moet voor bewoners wel iets tegenover staan.
Vooral het ontbreken van ligplaatsen in een waterrijke wijk als IJburg kan de gemeente opbreken. Uit een recent onderzoek van de dienst Onderzoek en Statistiek bleek dat de huidige IJburgers uitbreiding van het aantal aanlegsteigers hoog op het verlanglijstje hebben staan. Ook zouden er op IJburg II meer groen en parkeerplaatsen moeten komen. Maar in het nieuwe bestemmingsplan gaat de gemeente ook op die wensen niet in. De parkeernorm blijft gelijk aan die op IJburg I met 1,25 plaatsen per gezin.
Toch denkt Jacques Bitter van Blauwhoed Eurowoningen niet dat ontwikkelaars in de tweede fase van IJburg met onverkoopbare woningen zullen blijven zitten. “IJburg blijft een goede verkooplocatie. Ik ben ook nog geen koper tegen gekomen die hier niet wil wonen omdat hij zijn boot niet kan aanleggen. Ik maak mij meer zorgen over het tekort aan parkeerplaatsen en de menging van koop en sociale huur”, aldus de verkoopcoördinator van Waterstad 2.
Middeneiland I, II en III
Geraldine Hallie, die als makelaar onder meer voor IJburger Maatschappij veel nieuwbouwwoningen verkoopt, reageert eveneens gelaten op het kortwieken van IJburg II. “Het is niet leuk, maar de wijk heeft al voldoende smoel om van de tweede fase een succes te kunnen maken. Ik vind de krappe toegangswegen een veel groter probleem.” Het opsplitsen van het grote strand in drie kleine delen zal naar haar idee ook eerder een teleurstelling zijn voor bewoners van andere wijken dan voor de IJburgers zelf. “Die kunnen met een kleiner strand ook prima uit de voeten.” Ze gelooft er bovendien heilig in dat die bootjes aan de kade er uiteindelijk wel komen. “Leer mij de Amsterdammers kennen. Ze floreren bij iets wat niet mag.”
Bestuurder Frank Bijdendijk van Stadgenoot die via Waterstad 1 nauw bij IJburg is betrokken, is wél diep teleurgesteld over het schrappen van de jachthavens en het wijkstrand. “De kracht van de wijk ligt juist in de interactie met het water. Als dat wegvalt, is dat een enorme achteruitgang in kwaliteit.” Hij vindt het ook een gemiste kans dat de grachten op het Middeneiland geen open verbinding zullen hebben met het IJmeer. “Zo hou je een lap grond over die amper contact heeft met het buitenwater. Deel dan liever het Middeneiland op in drie kleinere delen. En maak op het Centrumeiland nu eindelijk eens het mooiste plein van de stad. Dat zou dé uitdaging voor IJburg II moeten zijn.”