Begin oktober werd aan de Bokkinghangen, een straat in de Zeeheldenbuurt, een gevelsteen met een afbeelding van een haring onthuld, een kunstwerk van Klaartje Kamermans.
“Het is een historische verwijzing”, zegt Peter Heldering, directeur vastgoed van Eigen Haard, die vanaf het begin bij de vernieuwing van de buurt betrokken is. “Dit was een buurt van vissers en bijbehorende industrie. Bokkinghangen waren plekken waar haringen werden gerookt en gedroogd.”
Het verleden van de buurt is bij de vernieuwing zoveel mogelijk gerespecteerd, van de vele gevelstenen tot en met het herstel van de monumentale Zoutkeetspleinpanden als bijzonder sluitstuk. Heldering: “We hebben vijfhonderd woningen blok voor blok aangepakt. We hebben panden gerenoveerd, bij meer dan honderddertig woningen betonrot aangepakt en in enkele beeldbepalende gebouwen extra geïnvesteerd om het historische karakter van de buurt te behouden.”

Vergeten eiland

De Zeeheldenbuurt staat er weer goed bij. In de jaren negentig was dat wel anders, de buurt dreigde af te glijden. Rens Mol, voorzitter van de bewonerscommissie Zeeheldenbuurt, woonde toen al in de buurt. “De gemeente beschreef onze buurt als ‘het vergeten eiland’. Het was duidelijk dat er iets moest gebeuren.” Hildering beaamt dat. “Het zag er toen inderdaad verwaarloosd uit”, herinnert hij zich. “We hebben toen een plan gemaakt om de buurt weer op te knappen.”
Toch had het volgens Mol niet veel gescheeld of de buurt had een heel ander aanzicht gekregen. “Vanaf het begin wilden wij dat zo min mogelijk gesloopt zou worden, dat de woningen betaalbaar zouden blijven en dat het karakter van de buurt niet aangetast zou worden.” En dat was aanvankelijk een lastig proces, zegt de actieve bewoner, omdat Eigen Haard meer wilde slopen dan de bewoners en het stadsdeel. “Toen is er een jaar niet gesproken, totdat de partijen het uiteindelijk toch eens werden.”
”De beeldbepalende panden werden opgeknapt en enkele gebouwen in de Barentszstraat werden gesloopt. Mol: “Wij hebben toen wel gezegd dat we nieuwbouw wilden die in het karakter van de straat paste.” Hij is uiteindelijk, net als Eigen Haard en het stadsdeel, zeer tevreden over de vernieuwing, waarbij de zittende huurders konden blijven. Heldering begrijpt wel waarom maar weinig huurders uit de buurt zijn vertrokken. “Het is een rustige buurt, met de binnenstad om de hoek.”

Betrokken bewoners

Dat huurders konden blijven, heeft de sociale betrokkenheid in de voormalige arbeidersbuurt alleen maar versterkt, denkt stadsdeelbestuurder Godfried Lambriex. Hij prijst de betrokkenheid van de bewoners die een belangrijke rol hebben gespeeld bij de aanpak van de Zeeheldenbuurt. “We zijn het niet altijd eens met elkaar, maar als bewoners hier ergens een mening over hebben, dan laten ze dat duidelijk horen. De bewoners hier zijn goed georganiseerd.”
Eigen Haard heeft een deel van de woningen gereserveerd voor de vrije-sectorhuur en heeft een deel van de hand gedaan. Van de 650 sociale huurwoningen zijn er in de afgelopen jaren 160 verkocht. Dat levert niet alleen inkomsten op waarmee de forse investering kan worden verzacht, maar het kwam ook tegemoet aan de wens van het stadsdeel de samenstelling van de buurt gevarieerder te maken. Mol merkt wel op dat nieuwe sociale huurders daardoor nauwelijks nog de buurt in kunnen komen.
Toch lijkt iedereen het erover eens dat de vernieuwingsoperatie ook op sociaal vlak is geslaagd. Lambriex: “Alleen de doelstelling om de werkloosheid aan te pakken en het inkomen van de bewoners te beïnvloeden met de vernieuwingsoperatie, is achteraf bezien een beetje naïef. Daar moet je op een heel ander niveau iets aan doen.”

Te doen

Hoewel het afronden van de stedelijke vernieuwing al is gevierd, is de Zeeheldenbuurt nog niet helemaal af. Twee woongebouwen, in totaal toch nog tweehonderd woningen, in de Van Neckstraat moeten nog worden opgeknapt. Eigen Haard is daarover nog met de bewonerscommissie in gesprek. Bovendien is het stadsdeel nog niet klaar met de inrichting van de openbare ruimte. Enkele straten liggen er eind oktober nog opengebroken bij.
Om de openbare ruimte te verbeteren en meer verblijfsplekken te creëren, is de bouw van de beoogde Pontsteigergarage van belang. Daardoor kan de parkeerdruk in de buurt omlaag en kan het stadsdeel het aantal parkeerplaatsen in de openbare ruimte beperken. Lambriex verwacht binnen een half jaar zekerheid over de garage. Bovendien zal de ontwikkeling van de Houthaven ertoe leiden dat de Zeeheldenbuurt meer binnen de stad komt te liggen.

Meer reuring

De Zeeheldenbuurt was eeuwenlang een buurt met veel bedrijvigheid, van scheepswerven tot touwslagerijen, maar is sinds begin vorige eeuw steeds meer een woonbuurt geworden, waar in de laatste decennia ook de melkboer, de slager en het postkantoortje zijn verdwenen. Zowel stadsdeel als Eigen Haard willen meer dynamiek in de buurt brengen, onder andere door winkels en horeca. Binnenkort opent café-restaurant Mads aan het Zoutkeetsplein. Een goede ontwikkeling, vindt Kees Elfring, eigenaar van het restaurant Marius dat aan het prachtige ‘pleintje zonder naam’ in de Barentszstraat is gevestigd. Elfring bestierde eerder een huiskamerrestaurant toen het nog een ‘slonzige’ buurt was. “De buurt is nu opgewaardeerd en dat geldt voor ons op onze nieuwe locatie in de Barentszstraat eigenlijk ook.”
Volgens Elfring is het onvermijdelijk dat de Zeeheldenbuurt onderdeel van de stad wordt. “De ontwikkeling van de Houthaven, de toestroom van mensen die met de pont naar het NDSM-terrein gaan en de horeca die op het Stenen Hoofd komt - de Zeeheldenbuurt is onderdeel van die ontwikkelingen”, aldus Elfring.
Marius trekt niet alleen mensen uit de hele stad, maar ook toeristen en lijkt daarmee een voorbode van nieuwe tijden voor de buurt. Sommige oudere bewoners hebben er moeite mee dat de Zeeheldenbuurt steeds meer onderdeel van de binnenstad zal worden. Zij zien de huizenprijzen stijgen en het soort auto´s op straat veranderen. Elfring: “Ik begrijp dat wel, maar wat is er mis met een leuk buurtje waar ook wat meer levendigheid is?”