Amsterdam terug aan het IJ

Na het verval van de scheepsbouw en de haven lag het gebied rond het IJ er lang verwaarloosd bij. Je zag er heroïnehoeren scharrelen, maar ook kunstenaars en krakers die hun kans grepen in de lege pakhuizen. De zuidoever was de onzichtbare achterkant van de hoofdstad, sinds 1889 grotendeels verborgen achter het Centraal Station.
Inmiddels heeft de Zuidoever - ruim dertig jaar na de eerste plannen - een complete metamorfose ondergaan. In dat proces sneuvelde menig visionair plan en werd menig politicus, ontwikkelaar, architect of topambtenaar tot wanhoop gedreven.
Was dat het waard? Een wandel- of fietstocht maakt in ieder geval duidelijk dat de oever is getransformeerd van een no-go zone naar een gebied met veel reuring. Er zijn vele - en ook spraakmakende - gebouwen verrezen, alles in een hoge dichtheid. En waar de een klaagt over het gebrek aan menselijke maat en groen, prijst de ander de koele stedelijkheid en fraaie ontwerpen.
In ‘Amsterdam terug aan het IJ’ kunnen we het grillige maar toch onmiskenbaar voortgaande proces van de gedaanteverwisseling van de zuidelijke IJ-oevers nalezen. Het was, met een variatie op Lenin, een weg van twee passen voorwaarts en één stap achterwaarts. Zeer boeiend en leerzaam. Pas met de gemeentelijke nota ‘Ankers in het IJ’ (1995) ontstond een werkbare procesopvatting. Niet langer de achterhaalde stedenbouwkundige benadering van een geniale Big Bang, maar denken in termen van realistische kleine stappen en deelgebieden. Dat was al moeilijk genoeg. Hoe lang duurde het bijvoorbeeld niet voordat een gebouw als Argentinië er daadwerkelijk stond?
‘Amsterdam terug aan het IJ’ is deels geschreven door direct en professioneel betrokkenen, zoals Hans van der Made (dRO), ‘ruimteregisseur’ Kees van Ruyven en Ton Schaap (o.a. dRO). Dat laat al zien hoe dicht we er in feite nog bovenop zitten. Een meer historische en afstandelijker benadering kan later volgen. Wie aan dit boek begint, is zelf al snel enthousiast aan het kijken en passen.
Het is gedurfd om deze recente geschiedenis, vol tumultueuze conflicten en tegenslagen, maar ook met doorbraken en successen, nu al te boek te stellen. Dat levert bruikbare ‘leermomenten’ op als het gaat om andere grootschalige en complexe projecten. De tijdlijn in het begin van het boek nodigt bijvoorbeeld uit tot minutenlang kijken naar namen, gerealiseerde gebouwen, conjunctuurschommelingen en – dat vooral – wisselende (!) beleidsvoornemens.
Naast natuurlijk foto’s, kaarten en tekeningen biedt dit boek drie inhoudelijke ingangen: het Ontwerp, het Proces en de Betrokken Personen, van bestuurder tot kraker.