Van luchthaven naar leefruimte

Wat begon met verwondering over het ruimtebeslag van de kassen en de veiling  tussen Aalsmeer en Amstelveen, mondde uit in een onderzoek naar de beperkingen die Schiphol oplegt aan een grondgebied van duizend vierkante kilometer.

Met ‘Leven onder het Luchtruim’ bieden fotograaf Theo Baart en journalist/ruimtelijk onderzoeker Tijs van den Boomen ‘een handreiking voor de zoektocht naar een gelijkwaardige verhouding tussen lucht en land’. Het woordgebruik in de ondertitel, ‘in zijn greep houdt’, suggereert dat de auteurs negatief staan ten opzichte van de luchthaven, maar dat is niet het geval. Het gaat hen om de eenzijdigheid in de verhouding. Hun operationele vraag is: welke ruimtelijke kansen levert het op als één baan gesloten wordt? Eén baan van de zes, dat klinkt bescheiden, maar vanuit de luchtvaartbelangen gezien zou het volgens de auteurs net zo opzienbarend zijn als het sluiten van de gaskraan in Groningen.

Stoomcursus

Om te beginnen krijgt de lezer een stoomcursus over de luchtvaart in het algemeen en onze nationale luchthaven in het bijzonder. Met vragen als ‘Hoe groot moet een hub zijn?’ en ‘Vliegtuigen worden toch stiller?’ Verder wordt de lezer langs routes, contouren, het Luchthavenindelingsbesluit, twintig  lemma’s  en foto’s van alle 35 handhavingspunten van geluidsoverlast geleid. Behoorlijk technische materie, maar soepel leesbaar.

Dit is de opmaat naar het hart van het onderzoek: baan voor baan een beschouwing over verleden, heden en mogelijke toekomst, kaarten van geluidscontouren, lemma’s, een foto-essay, en een fietstocht van dertig tot veertig kilometer onder de uit- of aanvliegroute. De teksten zijn geschreven alsof elke lezer alle wegen en vaarten op zijn duimpje kent, wat natuurlijk niet het geval is. Dat wordt meer dan goedgemaakt door de nauwkeurige, zeer informatieve beschrijvingen van de fietstochten.  

Bij discussies over Schiphol staat vaak de geluidsoverlast voor omwonenden centraal. Met hun focus op ruimtegebruik houden Baart en Van den Boomen dat probleem expliciet steeds wat op afstand. Gezien de impact van die overlast doet dat onnodig geforceerd en enigszins technocratisch aan. 

Journalistieke planologie

Met zijn vierhonderd bladzijden is dit boek niet uitzonderlijk dik. Het is wel uitzonderlijk vol en zwaar. Tactiele informatie op de omslag, basiskaarten aan de binnenkant ervan, tekstpagina’s die één regel onder de bovenkant van de bladzijde beginnen, foto’s over dubbele bladzijdes. Full-color fotoreportages beslaan de helft van het boek, nog eens veertig pagina’s bieden kaartmateriaal. Het is een ongewoon boek, een kijk-en-doe-boek, niet alleen voor die duizend vierkante kilometer rond Schiphol, ook als onderzoeksmethode voor andere ruimtelijke vraagstukken, of als een oefening in kijken.

Zelf noemen Baart en Van den Boomen het ‘journalistieke planologie’ wat ze bedrijven, maar het is ook een vorm van participerende en activerende observatie. Ze vormden een netwerk van meedenkers en –praters, organiseerden bustochten (‘verwonderingstochten met een opgewekte denkoefening’) en deelden kennis op besloten bijeenkomsten. Besloten? Ja, want niet iedereen kon zich permitteren als meedenker in de openbaarheid te komen. Zo zijn er ook sponsors die anoniem wilden blijven.  

Opbrengst van één baan minder

De auteurs noemen de voortdurende discussies over de toekomst van Schiphol een moeras van vliegtechnische begrippen als slotallocaties, ongeplande nachtbewegingen, zorgturbulentie enz. ‘Uit het moeras’ is het slothoofdstuk, met drie scenario’s voor het sluiten van één of zelfs meer banen.

Dat maakt ruimte voor hun ‘plan voor Groot-Amsterdam’, met kansen voor wonen, werken, groen en infrastructuur op middellange termijn en no regret maatregelen. In een tijd waarin we elk stukje grond wel drie keer nodig hebben, kan de insteek van Leven onder het Luchtruim misschien wel een paar honderd vierkante kilometer meervoudig te gebruiken ruimte opleveren. Dat maakt dit onderzoek van nauwelijks te overschatten waarde voor ons land, in het bijzonder voor de Metropoolregio Amsterdam.