Amsterdam op de helling; de strijd om de stadsvernieuwing

Tegenwoordig praten we over herstructurering, pardon, stedelijke vernieuwing. Maar termen én uitgangspunten veranderen natuurlijk in de tijd. In ‘Amsterdam op de helling’ van politicoloog Herman de Liagre Böhl valt te lezen hoe zich vanaf begin jaren zeventig het denken over de stadsvernieuwing ontwikkelt. Met alle politieke achtergronden. Het was burgemeester Ivo Samkalden die met de nota Stadsvernieuwing (in 1969) de alarmklok luidde. Amsterdam was verkrot door achterstallig onderhoud en verzakking door slechte houten funderingen. Woorden als ‘reconstructie’ of ‘wederopbouw’ verwezen toen al naar grootschalige sloop en nieuwbouw. Er waren buurten waar volgens plan de helft van de huizen zou verdwijnen, om plaats te maken voor woonblokken in de stijl van het Nieuwe Bouwen. Hierbij speelde de machtige dienst Publieke Werken een hoofdrol. Wethouders hadden niet veel in te brengen. Maar door het goed georganiseerde en soms tumultueuze verzet van buurtbewoners en linkse activisten ontstond binnen het college en de gemeenteraad - en vooral binnen de grootste bestuurspartij de PvdA - twijfel aan de kaalslag. Waarna tijdens het bewind van de politieke bulldozer Jan Schaefer (wethouder van 1978 tot 1986) de koers definitief werd verlegd naar ‘bouwen voor de buurt’. Kleinschaligheid en behoud van straatpatronen en rooilijnen werd het nieuwe uitgangspunt. Zorgvuldige procesbeheersing won het van de rigoureuze visie.

Tot Ruud Lubbers vanaf 1982 met bezuinigingen langzaam een eind maakte aan de stadsvernieuwing. In 1992 was het rijksgeld helemaal op. Het eerste paarse kabinet (1994-1998) had zelfs voor het eerst geen minister voor stadsvernieuwing meer in zijn gelederen. Interessant is te lezen hoe Amsterdam daarop reageerde: met gedifferentieerd bouwen.

De Liagre Böhl doet niet alleen smakelijk verslag van de politieke en ambtelijke strijd, hij beschrijft ook per buurt hoe de vernieuwing tot stand kwam en welke vormen die aannam. Interessant is natuurlijk dat deze beladen geschiedenis is af te lezen aan de stad zoals die nu is. Ondertussen spreken we vanaf 1999 dus alweer over stedelijke vernieuwing, nu in termen van marktgerichte woonmilieus. De meest recente vernieuwingen vormen overigens geen onderwerp van dit boek.