De crisis op de woningmarkt heeft politiek Den Haag bereikt. Anders dan bij vorige verkiezingen is ‘wonen’ dan wel ‘volkshuisvesting’ (keuze afhankelijk van politieke kleur) een prominent onderdeel van de (concept)verkiezingsprogramma’s. “Het tekort aan betaalbare woningen heeft geleid tot torenhoge prijzen voor koophuizen en jarenlange wachtlijsten voor een huurwoning. Veel steden zijn onbetaalbaar voor jonge gezinnen en middeninkomens en ook in kleinere gemeenten is te weinig ruimte voor nieuwbouw en trekken de jongeren weg. Door het woningtekort is het aantal daklozen verdubbeld tot ruim 40.000 mensen.” Aldus de bondige analyse volgens het CDA, maar vergelijkbare teksten staan in programma’s van andere partijen.
Geen woningmarkt maar volkshuisvesting
Er is evenzeer een verrassende consensus over de noodzaak van meer overheidsregie. “De huidige tijd vraagt daarom opnieuw om ingrijpen door de overheid”, concludeert de VVD. Een conclusie die - minder verrassend - PvdA, GroenLinks, SP en D66 volmondig onderschrijven. En ‘minder marktwerking, meer samenwerking’ is ook het credo van het CDA. De confessionelen willen “van volkshuisvesting weer een overheidstaak met een stevige regierol voor het Rijk” maken. DENK wil een Volkshuisvestingsfonds. Bij de SP wisten ze altijd al dat “de markten onze problemen niet kunnen oplossen” en dat “volkshuisvesting hét antwoord is op de woningnood”.
Foutje: D66 wil scheefhuurders toch niet uitroken
De term ‘volkshuisvesting’ is trouwens sowieso weer helemaal terug. Alleen VVD en D66 blijven het liever over ‘wonen’ hebben, terwijl de PvdA en CU ons herinneren aan grondwetsartikel 22, waarin staat dat ‘bevordering van voldoende woongelegenheid voorwerp van zorg der overheid’ is.
De al vaker gesignaleerde ‘ruk naar links’ in de Nederlandse politiek openbaart zich bij uitstek in het dossier Wonen. De PvdA schuift met het centrumblok mee naar links met een woonparagraaf vol SP-vocabulaire. Termen als speculanten,huisjesmelkers en pandjesbazen vallen veelvuldig. De partij wil ook een ‘Prins-Bernhard-belasting’ introduceren om ‘winsten af te romen’ van beleggers die ‘steden overnemen en misbruik maken van hun machtspositie’.
De PvdA heeft een woonparagraaf vol SP-vocabulaire
Ook de Partij voor de Dieren wil speculatie een halt toe roepen, maar roept daarbij op tot een radicale herindeling van de grond, waarbij bedrijfsterreinen worden getransformeerd en een flink deel van de landbouwgrond beschikbaar komt voor natuur en - in mindere mate - woningbouw.
BIJ1 en DENK hebben grotendeels een linkse volkshuisvestingsagenda met een nadruk op betaalbaar wonen voor iedereen. De nieuwe partij JA21 is moeilijker in een hoek te plaatsen. Men breekt in een uitgebreide woonparagraaf bijvoorbeeld een lans voor het eigenwoningbezit, maar wil ook speculatie stevig aanpakken en sociale huurwoningen toevoegen. Men fulmineert tegen malafide verhuurders en de ontspoorde praktijk van de tijdelijke huurcontracten, maar wil af van de gemeentelijke huisvestingsplicht voor statushouders. Forum van Democratie heeft een cocktail van old school VVD-standpunten (minder sociale huur, handen af hypotheekrenteaftrek) met een aantal typische Baudet-accenten.
Nationaal bouwoffensief
Praktisch alle partijen willen de wooncrisis te lijf door een miljoen woningen te bouwen de komende tien tot vijftien jaar. Daarvoor is overheidsregie nodig en een Nationaal Woonplan (CDA), Nationaal Bouwfonds (VVD), Crisisbouwfonds (D66), Nationaal Woningbouw Plan (PvdA), Nationaal Bouwplan (SP) dan wel 'groot bouwoffensief' (CU). Voor de uitvoering daarvan moet wel iemand verantwoordelijk zijn. Een veilige voorspelling is dan ook dat het volgende kabinet een minister van VROM (PvdA, GroenLinks, CDA, PvdD) dan wel WROM (D66, 50Plus) of gewoon Wonen (PVV, FvD) krijgt. Ook de ChristenUnie wil een minister van Ruimtelijke Ordening (met volkshuisvesting in portefeuille) die "onvermoeibaar duwt, trekt en sleurt aan woningbouw". Eigenlijk wil alleen de VVD geen aparte minister, en zeker geen nieuw ministerie optuigen. VVD-coryfee Stef Blok was kort geleden nog zo trots dat hij erin was geslaagd een heel ministerie op te heffen.
Vrijsectorhuren reguleren blijft voor de VVD vloeken in de kerk
De idee dat woningbouw zoveel mogelijk binnen gemeentegrenzen en in de buurt van ov-knooppunten plaatsvindt, wordt breed omarmd. Maar steeds meer partijen accepteren dat er ook in het ‘groen’ zal moeten worden gebouwd. Zolang de natuur maar wordt gespaard, lijkt daar ook met GroenLinks en D66 uit te komen. D66 zet in op grote nieuwe woningbouwprojecten in Almere Pampus, voormalig vliegveld Valkenburg, Utrecht, tussen Rotterdam en Den Haag, bij Nijmegen en Arnhem en in Noord-Brabant. De nieuwe partij JA21 wil een niet nader benoemde 'mooie, nieuwe stad van 75.000 tot 100.000 inwoners bouwen'.
Verhuurderheffing kan op weinig steun meer rekenen
PVV en Forum willen alle belemmerende 'regeltjes' voor milieu, duurzaamheid en klimaat afschaffen. Andere partijen, waaronder D66, GroenLinks en Partij voor de Dieren willen juist ingrijpen in de uitstoot van landbouw, industrie of verkeer om woningbouw mogelijk te maken.
Volgens de PvdD is er ruimte genoeg voor extra woningen: "Het is onhoudbaar en onverdedigbaar dat bijna de helft van het Nederlandse grondoppervlak wordt gebruikt voor de veehouderij terwijl de natuur wegkwijnt en er een schrijnend tekort aan woonruimte bestaat."
Mobiliteit
Breed wordt benadrukt dat woningbouw en infrastructuur alles met elkaar te maken hebben. Bij de VVD heeft dat zelfs geleid tot één paragraaf Wonen en Vervoer. Meer programma’s hebben aandacht voor mobiliteit in relatie tot bouwlocaties, van de aanleg van hogesnelheidslijnen tot een maximale woonafstand tot een ov-opstapplek bij GroenLinks. D66 stelt dat "woningbouw en openbaar vervoer elkaar moeten versterken." D66 denkt daarbij vooral aan OV, terwijl JA21 goede bereikbaarheid veel ruimer definieert: "Wonen en bouwen dienen nadrukkelijk in het teken te komen staan (..) goede verbindingen, zowel fysiek als digitaal". In meerderde programma's wordt gepleit voor meer investeringen in krimpregio's.
Verhuurderheffing
Een onderwerp waarover standpunten naar elkaar toegroeien is de verhuurderheffing. Die moet worden geschrapt, gehalveerd dan wel omgezet in een investeringsfonds voor woningcorporaties, vindt men van ChristenUnie tot de SP. Alleen de VVD heeft moeite het geharnaste eigen standpunt bij te stellen. Men wil wel korting op de verhuurderheffing geven aan woningbouwcorporaties die woningen bouwen. Maar dan volgt deze cryptische zin: “We passen de verhuurderheffing aan zodat het voor corporaties meer loont om dure woningen te verkopen en daarvoor goedkope woningen in de plaats te bouwen.”
De PvdA wil niet alleen de verhuurderheffing afschaffen maar corporaties ook vrijstellen van winstbelasting en de ATAD-richtlijn. Althans: alleen voor corporaties die investeren. “Zo komt er twee miljard euro beschikbaar om tienduizenden betaalbare woningen te bouwen en de huren te bevriezen tijdens de crisis.”
Ook CU en CDA willen de heffing afschaffen in ruil voor stevige prestatieafspraken. CU: "Het is hoog tijd om woningcorporaties weer als onderdeel van de oplossing te zien in plaats van als probleem."
D66 is zuiniger en wil slechts de helft in een fonds stoppen om nieuwe corporatiewoningen te bouwen en bestaande te verduurzamen.
Partijen willen sowieso corporaties weer een ruimere taakstelling geven. Zo wil D66 de corporaties meer middeldure huurwoningen laten bouwen en wil de CU de corporaties meer speelruimte geven om te investeren in leefbaarheid en maatschappelijk vastgoed.
De SP wil dat woningcorporaties vooral doen wat hun huurders willen. Maak van corporaties weer verenigingen van huurders, stellen de socialisten. BIJ1 wil de corporaties nationaliseren en vervolgens omvormen tot regionale wooncoöperaties.
Seniorenhuisvesting
Ouderenhuisvesting krijgt een speciale plaats in diverse verkiezingsprogramma's, al dan niet in combinatie met pleidooien voor meer ruimte voor wooncoöperaties. Zeer expliciet is daarin de ChristenUnie die daarvoor 1 miljard euro wil vrijmaken: "Ons voorstel om fors te investeren in nieuwe woonvormen voor ouderen wordt een centraal onderdeel van het nieuwe volkshuisvestingsbeleid." Uiteraard heeft ook 50Plus in zijn summiere woonparagraaf aandacht voor passende huisvesting voor ouderen. De partij wil dat de rijksoverheid ook voor dit segment de regie naar zich toe trekt. Maar ook gemeenten moeten van de partij "een verplichte woon leef-visie" opstellen waarin de demografische ontwikkelingen voor de komende 20 jaar in zijn verwerkt. De partij pleit ook meer ruimte voor kangoeroewoningen of andere woonvormen die mantelzorg vergemakkelijken.
Huren reguleren
SP, PvdA, GroenLinks, DENK en CDA willen ook de prijsstijgingen in de vrije huursector aan banden leggen. Deze partijen zien, in allerlei varianten, mogelijkheden om het puntenstelsel (WWS) in te zetten voor het bepalen van de maximumhuur in het (middeldure) vrije segment. GroenLinks wil bijvoorbeeld de liberaliseringsgrens verhogen naar 1.300 euro. De linkse partijen willen ook dat de WOZ-component uit het puntenstelsel wordt gehaald. Er is aan de linkerkant van het politieke spectrum ook brede steun voor het aan banden leggen van tijdelijke huurcontracten.
GroenLinks wil de liberaliseringsgrens verhogen naar 1.300 euro. Vrijsectorhuren reguleren blijft voor de VVD vloeken in de kerk. De liberalen houden wat dat betreft hun geloof in de marktwerking: “Huren moeten omlaag door meer aanbod.”
Hypotheekrente
De hypotheekrenteaftrek is geen groot verkiezingsonderwerp meer. De VVD negeert het hele onderwerp. Dat betekent niet dat het H-woord bij de formatie ongenoemd zal blijven. D66 wil van de hele aftrek af in ruil voor een lagere inkomstenbelasting; PvdA en CU willen de aftrek sneller afbouwen. Daarvoor in de plaats zou dan de helft aflossingsvrij mogen worden geleend en/of de aflossingstermijn worden verlengd naar veertig jaar (PvdA). De SP wil de aftrek afbouwen boven de 350.000 euro; BIJ1 wil de aftrek afschaffen. PVV en Forum blijven bij het oude VVD-standpunt: handen af van de hypotheekrenteaftrek. DENK wil in Nederland de rentevrije hypotheek introduceren, speciaal gericht op mensen die religieuze bezwaren hebben tegen rente.
Koopstarters helpen
Bij veel partijen leeft het besef dat veel mensen een koopwoning willen, maar dat de hoge prijzen een onoverkomelijke drempel vormen. Maar ja, hoe zorg je voor betaalbare koopwoningen? Een van de ideeën om starters te helpen, komt uit de oude doos: de Premie-A-woning. PvdA en CDA willen weer een kooppremie voor de eerste nieuwbouwwoning. Bij verkoop vloeit een deel van de winst terug naar de overheid. De PvdA wil ook de ‘sociale huurkoop’ nieuw leven inblazen en de CU komt met de moderne variant 'koop-later'. JA21 wil dat corporaties hun huurders helpen bij het verwerven van hun woning: "Eigenwoningbezit dient te worden gestimuleerd".
Opvallende punten
Dat de PVV geen sociale huurwoningen beschikbaar wil stellen voor statushouders zal niemand nog verrassen. En ook JA21 en Forum willen af van de huisvestingsplicht voor gemeenten van statushouders. De Wonen-paragraaf van Forum is trouwens een bijzonder mengsel van Haga en Baudet, waarin enerzijds de woningbezitter zo min mogelijk wordt lastig gevallen door regels en verplichtingen en anderzijds wordt gefulmineerd tegen 'modernistische architecten en ideologieën die de onovertroffen schoonheid van onze Europese stedenbouw verkwanselen'.
De Wonen-paragraaf van Forum is een bijzonder mengsel van Haga en Baudet
DENK wil een vergunningsysteem voor makelaars, zodat die uit hun beroep kunnen worden gezet als ze discrimeren. De partij onderscheidt zich ook met de proefballon voor een rentevrije hypotheek. BIJ1 zet zijn antidiscriminatie-agenda door tot de woningmarkt, met als bijzonderheid een beroepsverbod voor makelaars, bemiddelaars of verhuurders die discrimineren.
Opvallend is de bocht die D66 gemaakt heeft wat betreft scheefhuurders. In haar conceptprogramma wilde de partij deze huurders nog op een onbarmhartige manier uitroken door huishoudens die twee jaar op rij meer verdienen dan de inkomensgrens voor sociale huur direct een marktconforme huur te laten betalen. Inmiddels klinkt het een stuk milder: scheefwoners gaan "geleidelijk een marktconforme huurprijs betalen.” Dat lijkt erg op de huidige praktijk van de inkomensafhankelijke huurverhoging.
Julius Terpstra (CDA): 'Steden mogen buiten gemeentegrenzen bouwen'
Daniel Koerhuis (VVD): '‘Voorrang voor mensen met vitaal beroep'
Paul Smeulders (GroenLinks): 'Overheid bepaalt maximale huur in de vrije sector’
Faissal Boulakjar (D66): 'Laat scheefhuurders sneller marktconforme huur betalen'