Volgens het onderzoek Cultuurimpuls Stedelijke Vernieuwing uit 2007 van bureau ABF Cultuur vormt culturele input in achterstandswijken een ‘waardemaker langs vier lijnen’: talentontwikkeling, participatie van bewoners, identiteitsverschaffer en het verlenen van betekenis aan veranderingen in wijken. Kortom de kunstenaar als culturele motor achter buurtontwikkeling.

Woningcorporatie Rochdale heeft door de hele stad kunstprojecten opgezet waar bewoners aan mee werken. Zoals de kunstvitrines in de Transvaalbuurt. Hester van Buren, lid van de Raad van Bestuur: “Het betrof hier dichtgemetselde ramen van bergingen onder woningen. Het was een naargeestig geheel. We hebben kunstenaars gevraagd hier iets op te bedenken. Er zijn verlichte vitrines gemaakt waarachter van alles te zien is. Zo hebben bewoonsters kleedjes gehaakt en heeft een striptekenaar een strip over de buurt gemaakt. De straat heeft hierdoor een veel positievere uitstraling gekregen.”

Van Buren benadrukt dat landelijke onderzoeken hebben aangetoond dat dit soort projecten een positieve invloed hebben, mits de bewoners erbij betrokken worden. “Het gaat om het versterken van het thuisgevoel. En wanneer mensen zich thuis voelen in een buurt hebben ze er ook meer aandacht voor.” De projecten worden gefinancierd uit het leefbaarheidsbudget. “Het gaat niet om lukraak sponsoren van kunstuitingen. Voorstellen worden heel grondig getoetst. Het is geen hobby; de activiteiten moeten echt effect hebben op de buurt en zijn bewoners.”

Stadgenoot heeft in de Kolenkitbuurt het Bookstore Project opgezet. Gebiedsbeheerder Henk Dokter: “Om de leefbaarheid te garanderen in de Kolenkitbuurt, waar de sloop van woningen is uitgesteld, hebben we twee kunstenaars opdracht gegeven collega’s te zoeken die met huurkorting leefbaarheidsprojecten wilden opzetten. We hebben hiervoor zestien leegstaande woningen beschikbaar gesteld aan kunstenaars uit binnen- en buitenland en drie winkelruimtes die al dichtgetimmerd waren. Daar worden nu onder meer filmavonden, exposities en koffieochtenden gehouden.Wij hadden als voorwaarde gesteld dat er in elk geval een keer per maand een activiteit zou plaatsvinden maar inmiddels gebeurt er iedere week wel iets. Het project is dus meer dan geslaagd.”

De investering van 35.000 euro om de bedrijfsruimtes weer bruikbaar te maken en de 50.000 euro die de corporatie ‘misloopt’ door de huurkortingen zijn het meer dan waard vindt Dokter. “Dit project gaat om regulier beheer met een extra impuls. Er vindt interactie plaats tussen de kunstenaars en de bewoners en de bewoners onderling. De openbare ruimte ziet er ook weer prima uit, omdat iedereen de handen uit de mouwen wil steken. Deze buurt, die in snel tempo verloederde, wordt nu opeens hip. Hiermee maak je de buurt ook voor de toekomst aantrekkelijker.”

Een van de grootste projecten in de stad waar kunstenaars bij betrokken zijn, betreft Proeftuin Heesterveld in de Bijlmermeer (zie kader). Woningcorporatie Ymere zet daar kunst in als middel in de wijkaanpak. De achterliggende idee is dat kunstenaars en studenten energie en initiatief brengen naar de wijk, waar de plannen voor sloop/nieuwbouw stil zijn komen te liggen. Heidi Borm, programmamanager Wijkaanpak: “We hadden al veel studenten in tijdelijke verhuur maar wilden nog iets extra’s toevoegen. Kunstenaars en creatieve ondernemers brengen op hun manier dynamiek in de buurt.  Zij stimuleren onder meer talentontwikkeling bij kinderen en betrokkenheid van bewoners bij hun woonomgeving. We vinden het dan ook meer dan waard om hierin te investeren. De locatie die eerder een slecht imago had, krijgt nu weer potentie. Het is dus een investering voor de toekomst. Bovendien genereren we gewoon huur en al met al is dit niet onrendabel.”

De toekomst van dit deel van de H-buurt is ongewis. Borm: “Tot 2017 kunnen de kunstenaars en creatieve ondernemers hun plannen uitbouwen. Tegen die tijd moeten we kijken hoe de buurt verder wordt ontwikkeld. Als alles positief uitpakt kan een deel van de kunstenaars misschien ook iets met de toekomstige nieuwbouw doen.”

Project Broedstraten (zie kader) is een initiatief van de Noorderparkkamer, een culturele organisatie in Amsterdam-Noord. Bijna alle woningcorporaties, stadsdeel Noord en verschillende andere organisaties participeren in Broedstraten. Een van de projecten is de Muziekstraat in de Vogelbuurt. Stadgenoot heeft hier zes woningen beschikbaar gesteld voor muzikanten.

Jan-Willem Kluit van Stadgenoot: “Dit idee was een eye-opener voor ons. We hadden al veel studenten in tijdelijke verhuur en wilden nu wat variatie. De muzikanten zijn door de Noorderparkkamer geselecteerd op hun culturele en sociale vaardigheden. Tien van hen hebben anderhalf jaar geleden via de maatwerkregeling voorrang gekregen op een sociale huurwoning in de Vogelbuurt. Die woningen waren net gerenoveerd en stonden leeg. Voorwaarde is dat zij een inspanning leveren voor de buurt. En wie weet settelen zij zich daar uiteindelijk met hun eigen kinderen en krijg je automatisch meer differentiatie.”

Inmiddels zijn er twee buurtorkesten opgericht en is een voormalige fietsenstalling met een investering van 60.000 euro omgebouwd tot twee oefenruimtes. Hierin oefenen niet alleen de muzikanten; er wordt muziekles gegeven aan kinderen uit de buurt en er kunnen bandjes uit de buurt terecht, alles tegen een schappelijke prijs. “Nu denken we ook nog aan een groter podium in de buurt voor optredens. Het is al met al een groot succes.”