Sfeer bouwen

Normaal gesproken doen discussies onder architecten in de ogen van buitenstaanders vaak wat esoterisch aan. Het kan ook anders. In het laatste nummer van het onafhankelijke architectenblad ‘Oase’ wordt de vraag gesteld hoe je ‘sfeer’ bouwt. Hoewel dit volgens velen de kern van de architectuur uitmaakt, onttrekt het zich – zo is de gevestigde opinie - grotendeels aan concrete analyse. Of toch niet? De redactie van het architectenblad schrok niet voor deze lastige kwestie terug en kwam met een serie teksten en foto’s die een veel breder publiek zal interesseren. Sfeer mag dan in hoge mate persoonlijk, vaag en ongrijpbaar zijn, je kunt op zijn minst een poging doen om te onderzoeken wat bepaalde gebouwen hun bijzondere sfeer verleent. Want intuïtief voelen we sfeer wel degelijk aan. En als je die eigenschappen ontleedt, dan nog een stap verder gaan: hoe ontwerp en bouw je sfeer? Wie gewend is te denken in termen van ‘programma’s’ en budgetten moet dus wel even resetten alvorens aan deze publicatie te beginnen.

De redactie koos voor een brede aanpak. Interviews met twee spraakmakende architecten, de Fin Juhani Pallasmaa en de Zwitser Peter Zumthor, verduidelijken al veel. De eerste kiest voor een aanpak vergelijkbaar bij niet-toegepaste kunsten en spreekt van “orkestreren”. Bij het beleven van ruimtes komen immers meerdere zintuigen kijken, om maar te zwijgen van deels onbewuste associaties. Zumthor kiest voor gevoelige combinaties van materialen en omgeving en zoekt zo naar intimiteit. Maar het onderzoek begint met een serie besprekingen van bijzondere gebouwen. Vaak in poëtische termen die pogen de esthetische ervaring ervan te vangen. Daar komen dan nog wat meer filosofische teksten bij, die vooral geschikt zijn voor lezers die niet de voorkeur geven aan voorgekauwde teksten.

Een interessante subkwestie is natuurlijk of het bouwen van sfeer voorbehouden moet zijn aan bijzondere individuele gebouwen, zoals een ministerie of het hoofdkantoor van een bank. Nee natuurlijk. Maar is het dan überhaupt mogelijk dit op te roepen in, bijvoorbeeld, sociale woningbouw? Ja, meent de Amsterdamse architect/stedenbouwkundige Hans Teerds. Als voorbeeld bespreekt hij woongebouw Kolenkit van Korth Thielens Architectecten in Amsterdam-West.