Omstreden plannen, onderschatte burgers

Frans Soeterbroek luidt de noodklok over de positie van bewoners bij verdichtingsplannen. Zij krijgen zo weinig ruimte voor inbreng dat een legitimiteitscrisis dreigt en de weerstand tegen binnenstedelijke gebiedsontwikkeling steeds groter wordt. Met als ongewenst gevolg een nieuwe ronde bouwen in de wei. 
De publieke zaak is volgens de auteur in de greep van het marktdenken. Private en publieke belangen lopen steeds meer door elkaar, met bijvoorbeeld marktpartijen die het voortouw mogen nemen bij het opstellen stedenbouwkundige kaders. Topambtenaren en ontwikkelaars zijn met elkaar vervlochten (‘netwerkcorruptie’), planprocedures steunen op technocratische opvattingen, ontwerpers kijken naar ruimtelijke structuren en niet naar hoe de stad geleefd en beleefd wordt. Op regionale kaders krijgt de burger al helemaal geen greep. “De basishouding van het bestuur bij binnenstedelijke verdichting is toch: niet zeuren, maak gewoon plaats voor anderen en voor ‘onze grote opgaven’ “. Grondposities spelen een hoofdrol volgens Soeterbroek. Vanaf de jaren ’90 liggen die steeds meer bij commerciële partijen en niet bij gemeentes. 

Actieve bewoners krijgen vaak het verwijt dat ze NIMBY-gedrag vertonen. De auteur vindt dat een begrip uit een “platte neoliberale visie op de burger als egoïstische calculerende consument”. Bewoners zijn er niet op uit om alles alleen maar tegen te houden, betoogt hij. Zij zijn zorgdragers van ons erfgoed,  ambassadeurs van een gezond leven en motoren achter lokale gemeenschappen. Hij vindt dat we naar een andere ontwikkelcultuur moeten, waarin vertrouwen in de burger uitgangspunt is en “een overheid (…) de nederigheid kan opbrengen om je in een buurt als gast te gedragen”. Ontwikkel plannen vanuit de lokale context, “waar de lokale wensen en de menselijke maat en waardigheid voelbaar zijn”. 

Legitimiteitscrisis?

Staan we echt op de rand van een legitimiteitscrisis? Geen crisis in de zin van een plotselinge noodsituatie, lijkt mij. Maar misschien wel in de zin van een beslissend moment, een breuklijn, door de aanstaande invoering van de Omgevingswet. Die biedt initiatiefnemers meer ruimte, wat de positie van commerciële partijen nòg sterker maakt. Soeterbroek gaat uitgebreid in op wat hij ziet als  ‘de democratische lekken’ in deze wet en hoe die te stoppen.  

Soeterbroek gaat er met gestrekt been in. Gaat zijn polemische essay van bijna honderd bladzijden bijdragen aan een andere ontwikkelcultuur? Bewoners, bestuurders, raadsleden, ambtenaren, ruimtelijke professionals, beleggers en ontwikkelende partijen zijn de beoogde lezers, maar vooral bewoners zullen zich in dit essay herkennen. De andere lezers moeten zich instellen op veel confronterende generalisaties, haast een publikumsbeschimpfung, doorspekt met adviezen hoe het beter kan.

Het is jammer dat Soeterbroek niet af en toe van perspectief wisselt en zo de kloof tussen partijen kleiner maakt. Want het staat buiten kijf dat het essentieel is  om bij gebiedsontwikkeling de stap van systeemwereld naar leefwereld te maken. De bijlage met instrumenten om samen met bewoners verdichtingsplannen te maken is daarom voor iedereen verplichte literatuur.