De idee dat je als Nederlander het recht hebt om je overal in het land te mogen vestigen verdwijnt uit beeld. De woningnood brengt steeds meer gemeenten ertoe voorrangsregels in te voeren, niet alleen voor de spreekwoordelijke onderwijzer en verpleegkundige, maar gewoon: eigen inwoners eerst. Die trend was er al in de sociale huursector en inmiddels ook in de koopsector. Minister Ollongren wil het nu met een nieuw wetsvoorstel ook juridisch makkelijker maken 'sociale koopwoningen' te reserveren voor eigen inwoners.

Allereerst: het is volstrekt begrijpelijk dat wethouders opkomen voor hun eigen starters. Ze zien dat hun jongvolwassenen steeds minder mogelijkheden hebben om in de eigen gemeente een zelfstandig bestaan op te bouwen. Je bent als lokale politicus geen knip voor de neus waard als je je de benarde positie van de eigen starters niet aantrekt. Bovendien komen in kleinere gemeenschappen de sociale cohesie, het verenigingsleven en mantelzorg onder druk te staan als er voor de volgende generatie geen plek is.
In de sociale huursector staat de wetgever toe dat gemeenten 25 procent van de vrijkomende woningen reserveren voor de eigen inwoners, en nog eens 25 procent voor inwoners uit dezelfde regio. Steeds meer gemeenten zijn de afgelopen jaren die ruimte gaan benutten, vooral ten behoeve van starters. Zelfs Amsterdam – waar jaarlijks tienduizenden mensen in- en uitstromen – is overstag gegaan. Sterker nog: inmiddels worden er ook al hekjes om de stadsdelen gezet: stadsdeelbewoners krijgen in Zuidoost en straks ook in Nieuw-West voorrang in opgeleverde nieuwbouw. En je voelt hem al aankomen: waarom niet ook in Noord?
Ook daarvoor zijn er goede redenen aan te voeren. Al was het maar om bewoners die veel hinder ondervinden van grote vernieuwingsoperaties ook voordelen en perspectief te bieden. Maar de uitkomst is altijd een 'nulsom': je maakt net zoveel mensen blij als je er teleurstelt. Veel starters willen juist niet in hun eigen stadsdeel of gemeente blijven wonen.

Dezelfde ontwikkeling speelt zich nu af in de koopsector. Een groeiend aantal gemeenten wil 'sociale koopwoningen' reserveren voor eigen inwoners. Zaanstad maakt daar al school mee met de vernuftige BKZ-regeling. De juridische houdbaarheid daarvan wordt in andere gemeenten betwijfeld. Ollongren schiet nu te hulp en heeft een wetsvoorstel gepresenteerd dat gemeenten in staat stelt koopkrachtiger buitenpoorters gedeeltelijk buiten te sluiten voor nieuwbouwwoningen tot de NHG-grens. Die is volgend jaar 355.000 euro, best fors voor een 'sociale koopwoning'. En zo komen er steeds meer hekjes te staan om gemeenten heen. Met een bordje: eigen inwoners eerst. Verhuizen wordt steeds meer iets voor de welgestelden.