Eind december gaat het Blauwe Huis op IJburg dicht. Daarmee komt een einde aan een bijzonder kunstproject dat claimde de inflexibiliteit van ruimtelijke plannen aan de kaak te stellen. “Het stedelijk leven trekt zich weinig aan van de voorspellingen van een planoloog.”
Face Your World
Het Blauwe Huis op IJburg is niet het eerste Amsterdamse project van kunstenares Jeanne van Heeswijk. Enkele jaren geleden begeleidde ze samen met architect Dennis Kaspori in het project Face Your World jongeren van twee lokale vmbo-scholen en een lagere school bij het ontwerpen van een nieuw stadspark in de Staalmanpleinbuurt. De kinderen werden er met een digitale camera op uit gestuurd om vast te leggen wat er allemaal in dat park zou moeten komen. Alle beelden werden vervolgens in een speciaal ontworpen computerprogramma geladen. Om een totaalontwerp te kunnen maken, moesten de kinderen uitgebreid met elkaar én andere buurtbewoners in discussie. Het leverde uiteindelijk een park op met verschillende zones en voorzieningen voor kleine kinderen, gezinnen en opgroeiende jongeren. Volgend jaar gaat de eerste spade in de grond.
Het zal voor de regelmatige bezoekers van het Blauwe Huis op IJburg even schrikken zijn. Maar vanaf eind december hangt aan de gevel van de villa aan de Willy Mullenskade waarschijnlijk een makelaarsbordje met ‘te koop’. Vier jaar lang ‘leende’ woningcorporatie de Alliantie tegen kostprijs de woning uit aan kunstenares Jeanne van Heeswijk. Die nodigde op haar beurt allerlei kunstenaars, schrijvers en onderzoekers uit, die voor maximaal zes maanden ‘medebewoner’ van IJburg werden. Zij lieten zich er inspireren door de maagdelijke nieuwbouwwijk en organiseerden met andere IJburgers de meest uiteenlopende projecten.
Kinderen konden er boeken lenen in de kinderbibliotheek, alleenstaande moeders tekenden er hun ervaringen met de nieuwbouwwijk en op vrijdagavond werd een deel van de villa omgetoverd tot lokale radiostudio. Er was een collectieve moestuin en een IJboot waar iedereen op mee kon varen; er waren zomerse filmvoorstellingen in de openlucht en nog zeker 25 andere buurtprojecten. IJburg kreeg op die manier allerlei voorzieningen, waar in de plannen voor de nieuwbouwwijk geen rekening mee was gehouden. Als initiatiefneemster en kunstenares Jeanne van Heeswijk met het Blauwe Huis iets wilde laten zien, dan was het wel de starheid van veel stedenbouwkundige plannen. “Elke vierkante meter in een nieuwbouwwijk heeft al een bestemming. Daardoor ontbreekt de flexibiliteit om in te spelen op onverwachtse ontwikkelingen. Maar het stedelijk leven trekt zich weinig aan van de voorspellingen van een planoloog.”
Bloemenstal en chillroom
Van Heeswijk creëerde in samenwerking met Dennis Kaspori en Irene Den Hartoog een plek die openstond voor het ongeplande. Zo stond anderhalf jaar lang op het binnenterrein van het Blauwe Huis een bloemenstal, die elders geen vergunning kon krijgen. Het stadsdeel had ‘vergeten’ regels op te stellen voor ambulante handel. Ook de jongeren van IJburg wisten de weg naar de villa te vinden. Omdat er in de wijk geen ontmoetingsplek voor hen was, stelde het Blauwe Huis een chillroom beschikbaar. Ze organiseerden er allerlei activiteiten en dachten met anderen na over een eigen plek in de nieuwbouwwijk. Tot onvrede van de bewoners van de omliggende huizen. “Wij stelden met dat initiatief het utopisch ideaal van de perfecte woonwijk aan de orde. Dat deed pijn.”
Het was overigens niet altijd gemakkelijk om het Blauwe Huis open te houden voor die ongeplande activiteiten. “Voordat je het weet, ben je allerlei vaste activiteiten aan het programmeren. Dan metsel je de zaak net zo dicht als planologen met de wijk hebben gedaan.” Van Heeswijk heeft zich in de afgelopen jaren wel verbaasd over de blinde vlekken van bestuurders en planologen. “Met de grootschalige vernieuwing van de Bijlmer en de Westelijke Tuinsteden kon je aan zien komen dat er op IJburg in de sociale huurwoningen veel families met jongeren tussen de 12 en 17 jaar zouden komen wonen. Maar in de plannen is heel lang volgehouden dat er pas in 2012 een jongerencentrum nodig zou zijn en niet in 2006.”
Geen moderne opbouwwerker
Hebben naar haar idee het stadsdeel en het projectbureau iets geleerd van het Blauwe Huis? “Ik denk van wel. Laatst vertelde gemeentelijk projectleider Igor Roovers mij dat hij in de tweede fase van IJburg meer flexibiliteit wilde inbouwen. En ook het stadsdeel is enthousiast over wat wij hier hebben gedaan.” Hoewel de bestuurders zelfs een tijdelijk spreekuur hebben gehad in het Blauwe Huis, heeft Van Heeswijk zich tegenover het stadsdeel en de gemeente altijd onafhankelijk opgesteld. Ze ziet zichzelf dan ook niet als een moderne opbouwwerker. “We hebben met onze projecten vooral zaken zichtbaar willen maken en discussie willen uitlokken. Met kunst kun je geen problemen oplossen. Ook al zijn we op IJburg voor veel voorzieningen een soort katalysator geweest.”
Sommige mensen met wie het Blauwe Huis heeft samengewerkt, hadden ook graag gezien dat het nog iets langer was gebleven. “Marktmeester Stef Spigt vond ons bijvoorbeeld zo lekker fris tegen de dingen aankijken. Toch willen we geen instituut worden dat zichzelf gaat herhalen. Alle kennis en ervaringen die we in de afgelopen jaren hebben opgedaan, zijn we nu aan het verzamelen om het concept van ongeplande ruimten ook op andere plekken toe te kunnen passen. Het zal daar alleen nooit precies hetzelfde worden als op IJburg. Het Blauwe Huis was in zijn vorm en uitwerking uniek.”