____________________________________________________

De Koningsvrouwen van Landlust in kort bestek

244 portieketageflats uit 1937
Gemiddelde woninggrootte <50 m²
Gemeentelijk monument, status van rijksmonument in aanvraag (eerste strokenbouw en een van de eerste complexen met blokverwarming in Amsterdam)
Renovatie noodzakelijk vanwege klein woonoppervlak, vocht, schimmel, asbest, en slechte geluids- en warmte-isolatie
Geplande en overwogen energiebesparingsmaatregelen: isolatieschil aan binnenkant (vanwege monumentstatus); warmteopslag; balansventilatie; plafond- of vloerverwarming en een gemeenschappelijke houtpelletketel
Peildata: 1 juli 2008 en 1 februari 2009
Maximale duur: twee jaar (normaal rond vijf jaar)
Alle woningen blijven sociale huur
Totale geschatte kosten: 28 miljoen euro, oftewel circa 115.000 euro per woning

_________________________________________________________________

Gelukkig zijn in de proefwoning in de Charlotte de Bourbonstraat de muren uitgebroken, anders zou het gezelschap er niet in passen. Ruim twintig bewoners zijn afgekomen op deze twaalfde bijeenkomst van de Renovatieraad. Het zijn meest Marokkaanse en Turkse mannen. Een zekere spanning is van de gezichten af te lezen; de resultaten van het overleg van afgelopen maanden worden gepresenteerd.

Architecte Frederike Kuipers van Archivolt Architecten laat woningplattegronden zien en participatiemedewerkster Reiny van Twillert van Eigen Haard vertelt over het sociaal plan. Daarnaast geeft woonconsulente Caroll Ho A-Tham van de corporatie rekenvoorbeelden van hoe de nieuwe woonlasten voor de verschillende huurders kunnen uitpakken. De toekomst wordt daarmee een stuk concreter. Velen willen weten wat een en ander betekent voor hun eigen situatie, maar daarvoor moeten ze afzonderlijk een afspraak maken met Ho A-Tham.
De Renovatieraad is slechts één van de platforms waarmee Eigen Haard de bewoners betrekt bij de ingrijpende renovatie van Koningsvrouwen van Landlust, een complex van 244 woningen tussen de Charlotte de Bourbonstraat en de Louise de Colignystraat in Bos in Lommer. De raad is een los gezelschap van enkele tientallen bewoners die in wisselende samenstelling praten over de renovatie en het sociaal plan.
“Met de renovatieraad wilden we het overleg breder maken dan alleen de bewonerscommissie,” vertelt Van Twillert. “Daarnaast hebben we ook speciale bijeenkomsten voor vrouwen, omdat vrouwen uit een moslim-cultuur vaak niet met mannen in één ruimte samen willen zijn. Dat is het maandelijkse koffie-overleg. De deelneemsters hebben duidelijke eigen wensen, bijvoorbeeld de al bekende dichte keuken, waar vrouwen apart kunnen zitten, maar ook een betere wasgelegenheid in het toilet in plaats van het kleine handenwasbakje. Het lijkt niet spectaculair, maar het is belangrijk dat ze weten dat ze worden gehoord.”
Gehoord worden de bewoners ook tijdens huisbezoeken die Eigen Haard bij iedereen aflegt. De corporatie kijkt of er naast de huisvesting nog andere problemen zijn, waarna eventueel contact wordt gezocht met hulpverleners. Naast de maandelijkse Renovatieraad zijn er twee keer per jaar grote bijeenkomsten, waar ruim de helft van de bewoners op afkomt.  

De Koningsvrouwen op school

Een uitstekende ingang naar de bewoners vond Eigen Haard via hun kinderen. Die zitten grotendeels op de nabij gelegen basisschool Narcis-Querido. De school maakte een speciaal project van de renovatie. Onder leiding van de architect maakten leerlingen maquettes en plattegronden met een in hun ogen ideale woningindeling. Leerlingen uit groep zeven gingen, na een cursus, als echte journalisten aan het werk. Ze maakten video-opnamen van hun woning en interviewden hun ouders en buren over de woonomstandigheden. Het leverde een luchtige documentaire over een schrijnende situatie op. Kinderkamers waar geen plaats is voor een eigen bureautje, omdat er naast het stapelbed al een wasmachine staat. Keukens waar je je tussen aanrecht en koelkast door moet wringen. En veel schimmel...
Daarnaast zijn er de excursies voor bewoners. Ze zijn bedoeld om nieuwe technieken van energiebesparing te bekijken. Er zijn plannen voor  een collectieve ketel gestookt op houtafval; warmte/koude-opslag in de grond; vloer- of plafondverwarming en een isolatieschil die vanwege de monumentstatus binnenshuis moet worden aangebracht. De Koningsvrouwen van Landlust is op energiegebied een proefproject dat als voorbeeld kan dienen voor de aanpak van ruim dertigduizend andere portieketagewoningen van Eigen Haard. Meer over de energiebesparingsmaatregelen in het julinummer van NUL20 (#45).  

Tijdwinst

Volgens Van Twillert heeft Eigen Haard nog geen beeld van de exacte kosten van het zwaar opgetuigde participatietraject. “Maar er zit een terugverdieneffect in de aanpak. Alles verloopt veel sneller. We zijn eind 2007 begonnen en nu bereiden we de herhuisvesting van bewoners al voor. Doordat we gelijk zijn begonnen met het winnen van vertrouwen is er nauwelijks verzet dat de renovatie kan vertragen.”
Luisteren naar bewoners kan ingrijpende gevolgen hebben, vertelt architecte Frederike Kuipers van Archivolt. Zo ontstond zo het idee om drie woningen samen te voegen tot twee. “Oorspronkelijk zou alleen van twee woningen één nieuwe worden gemaakt, voor de grotere huishoudens. Maar mensen met een kleiner huishouden lieten weten dat ze ook wel groter wilden wonen. Wij moesten toen wel even puzzelen, want verticaal samenvoegen ging niet. Maar doordat het complex een staalskelet heeft, konden we toch redelijk vrije plattegronden maken.”
De ideeën voor de woningindeling werden onder meer opgedaan met het bouwen van maquettes door de vrouwen van de koffieochtend. “Daarmee kun je mensen er ook van overtuigen dat sommige oplossingen toch niet zo goed zijn als ze dachten. En ze raken ervan doordrongen dat het een ingewikkelde klus is, niet iets dat je eventjes doet.”

Sociaal plan

De bewonerscommissie volgt de Renovatieraad op de voet, zegt voorzitter Rishi Kalloe. “Voor ons is het ook belangrijk om te weten wat er leeft onder de bewoners. Het is goed dat die in een vroeg stadium te horen krijgen wat er gebeuren gaat en zelf hun zegje kunnen doen. Het gaat nu allemaal heel snel en dat is positief; vaak duren dit soort projecten langer. Als bewoners hebben we ook onze inbreng; zo hebben we de termijn waarbinnen spijtoptanten kunnen terugkeren naar het complex kunnen verlengen. Maar je krijgt niet alles voor elkaar. Zo hebben we geen echte terugkeergarantie kunnen bewerkstelligen, omdat een fors aantal woningen wordt samengevoegd en dus het aantal vermindert.”

“Er is een goede samenwerking, maar soms staan we ook tegenover elkaar, omdat we verschillende belangen hebben, zoals nu met het sociaal plan. We willen dat alle afspraken goed worden vastgelegd. Na de renovatie blijven het allemaal sociale huurwoningen, maar ook mensen met een inkomen boven de huurtoeslaggrens mogen terugkeren. Dat moet goed worden gedefinieerd.”
De bewoners worden bij het overleg met de corporatie ondersteund door een renovatie-expert, die ze op kosten van Eigen Haard mochten inhuren. Verder is de onafhankelijke stichting Buurtparticipatie nauw bij het project betrokken. En die is lovend over de aanpak van Eigen Haard. “Ik heb ze niet op retoriek kunnen betrappen,” zegt Harry Gosen, die zich tot eind vorig jaar namens Buurtparticipatie over het project ontfermde.
Nu de wensen van bijna alle bewoners zijn geïnventariseerd, wordt het tijd het definitieve aantal samenvoegingen te bepalen. Daarbij doemt een nieuw probleem op: mogelijk kunnen niet ieders terugkeerwensen worden vervuld. Meer bewoners dan waarop was gerekend willen terug naar de Koningvrouwen van Landlust. Volgens Eigen Haard komt dat waarschijnlijk ook door de goede sfeer die rond het project in deze probleemwijk hangt.

In het julinummer van NUL20 (#45) meer over de energiebesparingsmaatregelen in dit renovatieproject.