Museumwoning

Niet alle woningen zijn gemoderniseerd. Een huis aan de Meteorenweg bleek nog vrijwel in de oorspronkelijke staat. Mede op initiatief van het Historisch Archief Tuindorp Oostzaan is er een museumwoning van gemaakt. Het interieur is zoveel mogelijk in overeenstemming gebracht met hoe het er in de jaren ‘20 en ’30 uitzag. In de woning zijn ook wat huisraad en huishoudelijke attributen uit die tijd te zien. Het HATO hoopt dat het stadsdeel de huur van de woning voor zijn rekening neemt, zodat het museum kan blijven bestaan. Voor meer informatie en een bezichtiging: 020 - 631 54 54 of 494 63 00.

Het is een drukte van belang in het filiaal van Opbouwwerk Noord aan het Aldebaranplein. Terwijl half Nederland vakantie viert, komt hier de voorhoede van maatschappelijk actief Tuindorp Oostzaan en wijde omgeving binnenlopen. Silvia Kuckulus, medewerkster van het Opbouwwerk, verklapt dat ze voor wat extra reuring heeft gezorgd in komkommertijd; ze heeft de komst van NUL20 aangekondigd bij de mensen die geregeld bij het opbouwwerk langskomen voor advies, overleg of gewoon een praatje.
Corrie Fellinga komt als voorzitster van het Historisch Archief Tuindorp Oostzaan (HATO) trots het eerste exemplaar presenteren van een boekje met een wandeling door Tuindorp Oostzaan. Het is een uitgave in verband met het tachtigjarige bestaan van de wijk. Ellen Hoogakker, vrijwilligster van de Werkgroep Asielzoekerscentrum, vraagt of Kuckulus nog iets gaat doen aan de komende open dag van het naast Tuindorp Oostzaan gelegen AZC. Iedere nationaliteit maakt zijn eigen gerechten voor het evenement. “Wij willen iets Hollands maken”, zegt Hoogakker, die ijvert voor integratie van asielzoekers. “Maar erwtensoep is misschien wat te zwaar voor september.”
Over de in mei afgesloten renovatie is het gezelschap over het algemeen goed te spreken. Alleen Piet Aberkrom, de voorzitter van het buurtbeheer Tuindorp Oostzaan, zegt dat wat hem betreft de boel net zo goed gesloopt had kunnen worden om plaats te maken voor nieuwbouw. Aberkrom woont dan ook niet in de oude huizen van Tuindorp Oostzaan, maar in nieuwbouw uit de jaren zestig aan de rand. “Die oude huizen zijn niet onderheid en drijven als woonboten op de drassige grond”, aldus Aberkrom.
De renovatie is de leefbaarheid ten goede gekomen, vinden de meeste ‘inlopers’ bij het opbouwwerk. Ofschoon er als gevolg van de ingreep ook bewoners zijn vertrokken en nieuwe mensen van buiten bij zijn gekomen. Die laten zich vaak weinig gelegen liggen aan het dorpse leven en gaan hun eigen gang. “Sommigen van hen laten hun tuintje verpieteren, die hadden misschien beter op een flatje kunnen blijven zitten”, zo wordt er aan toegevoegd.

Bewoners voorkomen sloop

Een paar huizen verderop woont Karel Baars, die tijdens de renovatie voorzitter van de huurdersvereniging was. Baars is graag bereid iets te vertellen, ondanks het warme middageten dat op hem staat te wachten. Dat de eigenaar van de woningen, het Woningbedrijf Amsterdam, niet tot sloop van de woningen is overgegaan, is te danken aan massaal en vurig protest van de bewoners, vertelt Baars. De Tuindorp-Oostzaners waren gewoon te zeer gehecht aan de buurt zoals die was.
Na een conflictueuze periode verliep de uiteindelijke ingreep opmerkelijk harmonieus. Baars is vol lof over de uitvoerders: “Als er iets niet goed was, of je wilde iets anders, bijvoorbeeld een hogere tegelwand, dan ging je naar ze toe en was het zó voor elkaar.” Ook werd er uiteindelijk niet moeilijk gedaan toen Baars een héle uitbouw achter zijn huis wilde, in plaats van de halve die oorspronkelijk in het renovatieplan was opgenomen. Voormalig projectleider Co Stor van het Woningbedrijf kan niet meer stuk bij de oud-CPN-er: “Die man zit vol met sociale gevoelens”.

 

Slechte fundering

Tuindorp Oostzaan is in 1922 gebouwd als noodoplossing voor de huisvesting van arbeiders. Het ontwerp, met zijn dorpse laagbouw, voor- en achtertuintjes, groen, licht en ruimte, is geïnspireerd op de Engelse ‘garden cities’, waarin arbeiders een betere leefomgeving moesten krijgen. De huizen zijn niet onderheid en hadden indertijd een beoogde levensduur van 35 jaar. Zeventig jaar later stonden ze er nog. De eengezinswoningen verkeerden begin jaren ’90 in zeer slechte bouwkundige staat en waren naar moderne maatstaven veel te klein. Het Woningbedrijf renoveerde tussen 1994 en 2002 in totaal 1350 woningen in Tuindorp Oostzaan. Het is het grootste renovatieproject tot nu toe van de corporatie. Waar mogelijk zijn woningen vergroot door een uitbouw aan de achterzijde of een verhoging van het dak. Zo’n honderd huizen zijn samengevoegd tot ruime vierkamerwoningen. Rond de honderd voormalige huurwoningen zijn verkocht om het eigenwoningbezit te stimuleren; de komende jaren zullen er nog meer volgen. Veel bewoners, onder wie veel bejaarden, werden tijdens de renovatie enkele weken of maanden in wisselwoningen ondergebracht. Ongeveer tweederde van de oorspronkelijke bewoners is na de renovatie teruggekeerd. In 1999 kreeg het project de Nationale Renovatieprijs, vanwege het behoud van de cultuurhistorische en architectonische waarde van het tuindorp. De woningen, die begin jaren ’90 als afgeschreven golden, moeten nu nog zeker 25 jaar meekunnen. De slechte fundering blijft daarbij het zwakke punt, zegt projectleidster Susanne Back van het Woningbedrijf. Daarom moet goed in de gaten worden gehouden of de boel niet alsnog gaat schuiven en verzakken.

 

Het actievoeren en het overleg over de renovatie heeft de tuindorpers dichter bij elkaar gebracht, zegt Baars. Zelf is hij er een soort burgemeester door geworden; vrijwel iedereen in het dorp groet hem.
Keerzijde van de renovatie is dat de huur van Baars met een flinke sprong omhoog is gegaan: van 90 naar ongeveer 390 euro. Daarbij moet worden gezegd dat de vroegere huur op last van de rechter lange tijd laag werd gehouden, nadat bewoners hadden geklaagd over wateroverlast waaraan niets werd gedaan.
Baars woont aan de buitenkant van Tuindorp Oostzaan, de zogenoemde Ring, waar bewoners voor een vergaande renovatie kozen en de bijbehorende huurstijging voor lief namen. In de Mercuriusbuurt opteerden de huurders voor een bescheidener renovatie en huurstijging. Juist in deze buurt zijn er wat meer teleurgestelde geluiden over de ingreep te horen, zegt huidig projectleidster Susanne Back, die Stor vorig jaar is opgevolgd.

LPF

Ondanks de algehele tevredenheid moet er toch iets broeien in Tuindorp Oostzaan, want kort voor de feestelijke afsluiting van de renovatie stemde ruim eenderde van de kiezers (36,3 %) hier op de Lijst Pim Fortuyn (vergeleken met 16,5 procent in heel Amsterdam). Karel Baars heeft geen verklaring voor dit fenomeen. Komt het misschien door de komst van het asielzoekerscentrum? Nee, van de asielzoekers heeft het dorp geen last, zegt Baars. “Die zijn nu al zo ingeburgerd dat ze hier zelfs reclamefolders rondbrengen.” Tijdens de renovatie was er wel veel vandalisme en criminaliteit door jongeren die zich in de lege woningen ophielden, maar dat probleem heeft zich verplaatst naar andere buurten in Noord die nu op de schop gaan.
Kuckulus van Opbouwwerk Noord zegt dat het er op een buurtbijeenkomst voorafgaand aan de komst van het centrum verhit aan toe ging, maar dat er ook compassie was met de asielzoekers. Met name het karige zakgeld dat de vreemdelingen krijgen, leidde tot verontwaardiging bij de buurtbewoners. “Laten we eerlijk zijn”, zegt Ellen Hoogakker van de Werkgroep Asielzoekerscentrum, “het is hier een conservatief bolwerk. De tuindorpers zeggen eerst ‘nee’, zoals met het asielzoekerscentrum, maar draaien later weer bij. Ze hebben een grote mond, maar een klein hartje”.
Hoe verouderd de woningen waren en hoe nodig de renovatie was, wordt duidelijk bij een rondleiding door het domein van het echtpaar Baars. Met gespreide armen geeft Baars iets over de helft van de woonkamer aan hoe groot deze ruimte vroeger was: nauwelijks groter dan de gemiddelde kamer op een studentenflat. De indeling van het huis is behoorlijk veranderd, en deurposten en de trap zijn niet meer zo benauwend smal. Op de bovenverdieping, onder de schuine kap, glimt nog een andere verbetering ons tegemoet: een tot het plafond witbetegelde badkamer. Baars moest er bijna tachtig voor worden, even oud als Tuindorp Oostzaan, maar uiteindelijk is ook hij het moderne volkshuisvestingstijdperk binnengestapt en hoeft hij zich niet meer te douchen in een geïmproviseerde douchecabine op de overloop.

 

Johan van der Tol