De Amsterdamse ambities voor de stedelijke vernieuwing (2005-2009)

Wonen 6.500 nieuwe woningen worden gebouwd op uitleglocaties (waarvan max. 30 procent sociaal en 40 procent middensegment) 2.500 nieuwe woningen worden gebouwd in de bestaande stad (waarvan max. 30 porcent sociaal en 40 procent middensegment) 11.000 nieuwe woningen worden gebouwd ter vervanging van te slopen panden (waarvan max. 30 procent sociaal en 40 procent middensegment) 11.000 panden worden gesloopt 1.500 woningen worden samengevoegd 25.000 huurwoningen worden omgezet naar koopwoningen 10.000 woningen worden ingrijpend gerenoveerd 16.000 woningen worden volledig toegankelijk gemaakt voor minder validen 9.000 woningen worden per saldo aan de bestaande stad toegevoegd Omgeving • 360 ha openbare ruimte krijgt een kwaliteitsimpuls 137 ha grootschalig groen wordt aangelegd 420 bodemsaneringsprojecten worden uitgevoerd 1.880 onderzoeken naar bodemverontreiniging worden uitgevoerd 4.000 woningen worden bevrijd van geluidsoverlast 14,7 km aan stedelijke wegen wordt onder de strenge normen van het besluit Luchtkwaliteit gebracht Voorzieningen 125.000 vierkante meter aan sociale/maatschappelijke voorzieningen wordt aan de stad toegevoegd (Bron: Meerjarenontwikkelingsprogramma Stedelijke Vernieuwing Amsterdam 2005 –2009, sept. 2004)

Bestuurders en projectleiders die bij de stedelijke vernieuwing zijn betrokken, gaan zware tijden tegemoet. De zwakke economie zorgt op dit moment al voor allerlei tegenvallers. Zo zijn projectontwikkelaars terughoudener geworden met investeringen in achterstandswijken. De appartementen die zij al hebben neergezet, worden ook maar mondjesmaat verkocht. Bovendien wordt het steeds lastiger om tijdig nieuwe huisvesting voor bewoners uit slooppanden te vinden. Veel sloop-/nieuwbouwplannen hebben daardoor in de afgelopen jaren behoorlijke vertraging opgelopen.
Vanaf volgend jaar komt daar nog een zorgenkindje bij. Den Haag gaat namelijk fors bezuinigingen op het budget voor stedelijke vernieuwing (ISV-gelden). Aanvankelijk was voor de periode 2005-2009 1,7 miljard euro beschikbaar voor projecten in heel Nederland. In twee jaar tijd is dat bedrag ingekrompen tot 1,3 miljard euro. Dit voorjaar besloot minister Dekker nog een opgelegde bezuiniging van 54 miljoen euro volledig voor rekening te laten komen van het ISV-fonds. De gevolgen voor Amsterdam zijn niet mals.

Slechte lobby

In de periode 2000-2004 kreeg de hoofdstad uit het ISV-budget 339 miljoen euro. Daarnaast stortte het rijk ook nog 110 miljoen euro in het oude stadsvernieuwingsfonds. Door allerlei meevallers en de hoge rentebedragen die Amsterdam kon kweken op opgepotte budgetten kon de stad uiteindelijk in deze periode ruim 658 miljoen euro aan stedelijke vernieuwingsprojecten uitgeven. Na aftrek van een aantal potjes was er per jaar circa 120 miljoen euro beschikbaar voor de stadsdelen, waarvan een derde rechtstreeks in de vorm van ‘sleutelbedragen’ en ‘stadsdeelplusprojecten’. Voor de periode 2005-2009 wordt dat hooguit de helft.
Henriëtte Rombouts en Patrick van Beveren van de Dienst Wonen rekenen geduldig voor hoe zij op de halvering van het budget zijn uitgekomen. Zo krijgt Amsterdam uit de ISV-pot die kleiner is dan voorgaande jaren, procentueel minder geld dan in het verleden. Het aandeel zakt van 20,5 procent naar 17,5 procent, omdat de economische kracht van de regio in de afgelopen jaren relatief sterk is geweest. “De minister kijkt daarbij naar de gemiddelde WOZ-waarde van Amsterdam. Maar dat zegt niets over de situatie in Geuzenveld of Amsterdam Zuidoost”, aldus Rombouts. Dat van alle grote en middelgrote steden alleen Rotterdam en Schiedam er procentueel en absoluut op vooruit gaan, heeft ook te maken met de goede lobby die de havenstad in Den Haag heeft gevoerd. “In de wandelgangen van de Tweede Kamer horen we geluiden dat Amsterdam te veel in zichzelf is gekeerd. Dat heeft ongetwijfeld ook bijgedragen aan de slechte score”, aldus Van Beveren. Uiteindelijk komt er voor de komende vijf jaar van het rijk circa 225 miljoen euro naar de hoofdstad toe. Dat bedrag wordt nog aangevuld met allerlei stedelijke potjes en rente op oude ISV-gelden tot een totaalbedrag van ongeveer 300 miljoen euro. Voor 2005 is het gemeentelijk budget vastgesteld op 74 miljoen. Daarna gaat het bedrag omlaag naar 55 tot 60 miljoen.

Bedelen bij corporaties

De halvering van het budget voor stedelijke vernieuwing komt de stadsdelen rauw op hun dak vallen. De ambities voor de komende jaren zijn namelijk bijzonder hoog. In het Meerjarenontwikkelingsprogramma Stedelijke Vernieuwing (MOP) is becijferd dat de stadsdelen alleen al 233 miljoen euro (46 miljoen euro per jaar) aan ISV-geld nodig hebben om zaken als het voorbereiden van sloop-/nieuwbouwprojecten, de verhuiskostenregeling en de (her)ontwikkeling van sociaal-maatschappelijke voorzieningen te kunnen financieren. Bijna zestig procent daarvan komt voor rekening van de drie ontwikkelingsgebieden Noord, Zuidoost en Parkstad waar ook het accent ligt van de vernieuwingsoperatie. Maar uit de 300 miljoen die de stad tot zijn beschikking heeft, moeten ook veel andere zaken worden betaald, zoals subsidies aan grootstedelijke projecten.
Daarom heeft het college dit najaar voorgesteld een grens te stellen aan het aantal nieuwbouwwoningen dat in de stadsdelen mag worden voorbereid (de zogenaamde ‘productieplafonds’). Deze quota komen in de plaats van het lijstje met voorrangsprojecten dat het college eerder had uitgebracht, maar waarop de stadsdelen veel kritiek hebben geleverd. Bovendien zal aan corporaties worden gevraagd meer bij te dragen aan de voorbereidingskosten van de vernieuwingsprojecten. Ook zal worden bekeken of andere partijen mee kunnen betalen aan de nieuw- of verbouw van buurthuizen, jongerencentra en brede scholen. Voor 2005 heeft de gemeente alvast een streep gezet door de jaarlijkse uitkering van tien miljoen euro uit het fonds Stenen voor Sociaal waaruit deze zaken tot nu toe werden betaald.

Sloop/nieuwbouw gaat door

Hoe gaan de stadsdelen om met deze korting op hun budgetten? Is de grote sloop- en nieuwbouwoperatie in Noord, Zuidoost en de Westelijke Tuinsteden door de bezuinigingen van rijk en gemeente in gevaar? Een ronde langs de belangrijkste vernieuwingsgebieden maakt duidelijk dat de bouw van nieuwe woningen hoogstwaarschijnlijk door zal blijven gaan. De tekorten in de grond- en vastgoedexploitatie van deze plannen worden namelijk grotendeels gedekt door het Stimuleringsfonds voor de Volkshuisvesting, waarin voor de komende twee decennia nog een bedrag van 200 miljoen euro zit. Een derde hiervan kan tot 2010 worden ingezet. Bovendien is er nog het Vereveningsfonds waarin tot 2010, ondanks de tegenvallende erfpachtinkomsten, waarschijnlijk 100 miljoen euro stroomt. In Zuidoost wordt verder een flink deel van de vernieuwing door het Sociaal Fonds voor de Volkshuisvesting betaald.
In de Westelijke Tuinsteden, waar het leeuwendeel van het toekomstige ISV-budget opgaat aan het voorbereiden van bouwprojecten, houden de partijen nog wel een slag om de arm.
“We zijn nog in onderhandeling met de stad over hun bijdrage, maar ik heb goede hoop dat Geuzenveld kan houden wat het nu krijgt”, aldus programmamanager stedelijke vernieuwing Juliette van Meyer van het stadsdeel. Als er toch minder geld binnenkomt, moet er inderdaad worden bezuinigd op het projectbureau dat bouwplannen voorbereidt. “De afgelopen twee jaar hebben we fantastische mensen aangetrokken. Ik moet er niet aan denken dat we die naar huis moeten sturen.” Far West-directeur Jacques Thielen is vooral bang dat zo’n maatregel leidt tot het laten versloffen van bestaande projecten. “Op dit moment zitten er genoeg huizen in de pijplijn, maar daar moet je dan wel voortvarend mee aan de slag kunnen.”
Ook in Zuidoost dreigt er de komende jaren te weinig geld te zijn voor het projectbureau, omdat de vernieuwing van de Bijlmermeer vertraging heeft opgelopen. Er werd uitgegaan van een sluitingsdatum van 1 januari 2008, maar volgens bureaudirecteur Joop de Haan is dat niet realistisch meer. “We hoopten nog op dekking van het gat via ISV-geld, maar dat wordt door de bezuinigingen een lastige zaak.” De financiering van de medewerkers wordt er vanaf komend jaar stapsgewijs afgebouwd.

Exit integrale aanpak

Terwijl de meeste sloop- en nieuwbouwplannen waarschijnlijk door zullen gaan, hebben de bezuinigingen in ieder geval wèl grote gevolgen voor de inrichting van de openbare ruimte en de nieuwbouw van sociaal-maatschappelijke voorzieningen. Ondergrondse of inpandige parkeerplaatsen kunnen projectleiders voorlopig wel vergeten. Net als brede scholen en nieuwe buurthuizen die hun bouwplannen financieel sluitend maken met een bijdrage uit de ISV-pot. Joop de Haan vertelt dat hij dit jaar voor een nieuw gezondheidscentrum aan de Bijlmerdreef nog een miljoen euro van de gemeenteraad los heeft weten te peuteren. “Maar de reservering die we willen maken voor een verenigingsgebouw op het nieuwe sportcomplex in het Bijlmerpark gaat door de bezuinigingen waarschijnlijk niet door.”
Ook Kees Diepeveen, portefeuillehouder in Noord, maakt zich grote zorgen over het feit dat juist de wijkvoorzieningen door de bezuinigingen onder druk staan. “Er blijft op die manier weinig over van de integrale aanpak van het Grotestedenbeleid.” Hij wijst er ook op dat naast de korting op potjes voor bouwplannen ook allerlei budgetten voor de activiteiten in die gebouwen worden geschrapt. “De afgelopen jaren hebben we uit een fonds voor sociale integratie en veiligheid – de SIV-gelden - allerlei nuttige projecten als sport in de buurt of digitale trapveldjes kunnen betalen. Maar die subsidieregeling is wegbezuinigd. Voor komend jaar hebben we er in onze begroting nog geld voor vrij kunnen maken. Maar hoe het daarna moet weet ik nog niet.”

De bezuinigingen op de buurtvoorzieningen zijn niet alleen pijnlijk voor de huidige bewoners. Ze maken de wijk ook minder aantrekkelijk voor nieuwe mensen. Toch is het juist de bedoeling van veel sloop- en nieuwbouwprojecten om kopers van buiten aan te trekken. Deze groep is ook hard nodig om de nieuwgebouwde woningen kwijt te raken. In Zuidoost en de Westelijke Tuinsteden is de vijver met potentiële kopers uit de buurt de afgelopen jaren aardig leeg gevist. Willem Kwekkeboom, coördinator van de vernieuwing in Zuidoost bij Rochdale/Delta Forte, wil er dan ook alles aan doen om de bouw van nieuwe buurthuizen en andere voorzieningen door te laten gaan. Desnoods komt zijn corporatie met extra geld over de brug, zoals de stad ook heeft voorgesteld in haar Meerjarenontwikkelingsprogramma. “Maar onze eerste prioriteit ligt bij het opvullen van de onrendabele top op nieuwe huurwoningen. Daar gaat elk jaar al meer geld in zitten.” Ook Jacques Thielen van Far West erkent dat een achterstandswijk meer nodig heeft dan alleen nieuwe huizen om uit het dal te klimmen. “Maar er zit wel een grens aan onze inspanningen om onrendabel vastgoed te financieren. Misschien moet Duco eens kijken naar de opbrengst van zijn grote vereenvoudigingsoperatie. Dat geld kan zo weer in de stedelijke vernieuwing worden gestopt.”