Het terrein pal achter Amsterdam CS is nu nog met hoge hekken van de buitenwereld afgesloten. Het gebied is het domein van de onderzoekers van Shell. Door nieuwe technologische ontwikkelingen kan het bedrijf voor zijn toekomstige research-activiteiten met veel minder ruimte toe. Daarvoor wordt aan de uiterste westkant van het terrein een compact technologiecentrum gebouwd. Kortgeleden is de bouw daarvan begonnen.
De resterende twintig hectare wordt de komende tien jaar teruggegeven aan de stad. Deze grondtransactie is de grootste aankoop die de gemeente Amsterdam ooit heeft gedaan. Zij betaalt Shell 140 miljoen euro en geeft vervolgens de grond uit aan ING Real Estate, die op haar beurt een grondopbrengst van ruim 230 miljoen euro garandeert. Ymere is risicodragend partner. De Amsterdamse corporatie bouwt de sociale huurwoningen. Vesteda zal een aantal complexen met dure huurwoningen afnemen.
Wonen en werken worden gemengd. Het bouwprogramma is voor Amsterdamse begrippen ongewoon groot. Er is op het Shell-terrein ruimte gevonden voor 70.000 vierkante meter kantoren en bedrijven, 60.000 vierkante meter voorzieningen, waarvan de helft met een commercieel karakter, een veelheid aan ondergrondse parkeergarages en 2200 woningen, waarvan twintig procent in de sociale sector. Maar dat leidt er toch niet toe dat het gebied helemaal wordt volgebouwd. Het hart van het plan bestaat uit een openbaar toegankelijke oever met in het midden een enorme stadsweide. Wonen en werken worden aan weerszijden van het park geconcentreerd: in een dichtbebouwde strip achter de huidige Shell-toren en in een groene campus pal naast het technologiecentrum.
Groen is volgens stedenbouwkundige Ton Schaap een belangrijke toevoeging voor de Noordelijke IJ-oever. “Bij de ontwikkeling van de woongebieden aan het IJ hebben we de afgelopen jaren steeds nieuwe thema’s geïntroduceerd. Op het KNSM-eiland is het stedelijke blok opnieuw uitgevonden. Op het Java-eiland bieden we door de introductie van een rationele bouwstructuur voor elke dertig appartementen een ontsluiting via liften. Op het Shell-terrein was het idee: kunnen we ondanks een hoge dichtheid een groene omgeving maken? Groen is een essentiële behoefte. Maar je kunt alleen aan een park wonen als de mogelijkheid bestaat auto’s in parkeergarages te laten verdwijnen. Dankzij de hoge dichtheid kunnen we ons dat daar permitteren.”
De keuze voor groen is volgens Schaap beslist geen reactie op het geweeklaag van bewoners in het Oostelijk Havengebied. Het is gewoon een kwestie van geld. “Ik ben niet principieel voor of tegen meer groen. Groen is een kwaliteit. Als we voor de schiereilanden Borneo en Sporenburg de mogelijkheid hadden gehad alle auto’s onder de grond te laten verdwijnen, dan hadden we daar ook veel meer groen gehad. Bovendien combineren we op het Shell-terrein een slimme verkaveling met de best denkbare maatvoering. Overal hanteren we een constructief stramien van 5,40 meter. Die maat is precies goed om twee auto’s te parkeren.”
Voor de parkeergarages is, zo verklaart Willem van Leuven, nog een slimmigheid bedacht. “We plaatsen de parkeergarages in betonnen dozen op het huidige maaiveld. De tussenruimte vullen we op met grond. En op het nieuwe verhoogde maaiveld bouwen we vervolgens de woningen en andere voorzieningen. Daarmee kunnen we belangrijke besparingen behalen. Verdiept bouwen is altijd duurder. Bovendien voorkomen we de kostbare afvoer van een enorme berg grond.”

Groene oever

Van Leuven en Schaap zien het al helemaal voor zich. Op mooie zomeravonden flaneert Amsterdam langs het water van het IJ. De één geniet van de rust, de ander van de drukte op het water. De komst van een groene oever heeft volgens hen steeds de hartelijke instemming van ING Real Estate gehad. “We hebben wel nagedacht over andere oplossingen. Een boulevard met zes rijstroken zoals in Parijs langs de Seine. Maar daar werd niemand enthousiast over. Amsterdam is geen stad van avenues. De Wibautstraat vinden we al niks. Bij ons horen de grachtengordel en de Jordaan. Juist dat zijn relatief autoluwe gebieden,” zo zegt Schaap.
De stadsweide of green krijgt een flinke maat: ruim tweehonderd meter breed en bijna vijfhonderd meter lang. In omvang vergelijkbaar met het Wertheimpark. En in sfeer zal het lijken op een reusachtige versie van de Bogortuin op het Java-eiland. “Voetballen op het gazon. Picknicken op de waterstoep. Dat werkt daar heel goed. Oever en stadsweide krijgen bovendien een aantal bijzonderheden. Langs de oever wordt een bomentuin met iepen aangeplant. Er is plek voor filmprojecties op de gevel van het Filmmuseum. En in de nabijheid zullen zich tal van cafés, restaurants en culturele instellingen bevinden.”
Schaap hoopt dat Noord de aanleg van de promenade aan de Noordelijke IJ-oever hoog op de agenda houdt. Dan zullen van Oost naar West geweldige fietsroutes ontstaan.

De strip en de campus

Voor de bouw van de woningen zijn twee concentratiegebieden aangewezen: de strip en de campus. Op de campus zullen rond de vijftien gebouwen verrijzen. Deels om in te werken of voor onderwijsdoeleinden. De rest om in te wonen.
Van Leuven: “De Haagse architect en stedenbouwkundige Jeroen Geurst heeft voor de campus residentiële woongebouwen bedacht, zonder een duidelijke voor- of achterzijde; kloeke gebouwen van zes tot negen bouwlagen. Per pand is er ruimte voor 25 tot tachtig woningen. Van groot tot klein. In alle mogelijke prijsklassen. De architecten die de woningen ontwerpen krijgen een bijzondere opdracht mee: er moet veel buitenruime ontstaan. De bewoners van de eerste vijf lagen wonen gewoon aan de straat, maar hebben altijd de beschikking over een loggia of een royaal balkon. En voor de hoogste bouwlagen moet uitzicht op een daklandschap ontstaan. Die woningen krijgen allemaal riante terrassen en grote daktuinen.”
Ton Schaap geeft diverse redenen voor het ontwerp van dergelijke on-Amsterdamse gebouwen. “De ontwikkelaar wilde beslist een goed faseerbaar project. De woongebouwen moeten desnoods één voor één op de markt kunnen worden gebracht. Gesloten bouwblokken zoals we die kennen in grote delen van de stad, zijn dan niet handig. Het is immers onmogelijk een half blok te bouwen en de grond van de andere helft maar ongebruikt te laten liggen totdat het allemaal is verkocht.”