De behoefte aan woongroepen voor ouderen neemt toe door vergrijzing en extramuralisering. In de onlangs geactualiseerde nota ‘Met Zorg Wonen’ zijn diverse actiepunten opgenomen om geclusterd zelfstandig wonen voor ouderen te stimuleren. Maar goede locaties blijken dun gezaaid.
| Dit is deel zes van een serie over bijzondere woonvormen. Eerder verschenen artikelen over woonwagenbewoners, Woonkollektief Purmerend, een kunstenaarsgemeenschap, antikrakers en een woongemeenschap voor jongeren met een beperking. |
Steeds meer ouderen wachten liever niet af in hoeverre Vadertje Staat zich straks over hen zal ontfermen als het allemaal wat minder wordt. De behoefte aan geclusterde onzelfstandige en zelfstandige woonvormen groeit. Particulieren met eigen vermogen gaan zelf op zoek naar een geschikte locatie of een geschikt pand, anderen zijn daarvoor aangewezen op woningcorporaties. Die hebben in Amsterdam het afgelopen decennium tal van panden gebouwd voor specifieke groepen ouderen, veelal met dezelfde etnische achtergrond.
De vorming van dergelijke woongroepen wordt er niet makkelijker op.
Ada Bolder, senior adviseur speciale woonvormen bij het Amsterdams Steunpunt Wonen (ASW): “De huidige huurverhogingen zitten niet alleen nieuwe initiatieven voor woongroepen in de weg, maar vormen ook een steeds groter probleem voor al bestaande projecten. Mensen die al jaren op een wachtlijst staan voor een sociale huurwoning binnen een woongroep, vallen nu vaak buiten de boot, omdat de huren na mutatie verhoogd en soms zelfs verdubbeld worden. De corporaties kiezen zelf of woningen in een woongroep in de sociale sector worden gehouden of niet.”
Bolder noemt het voorbeeld van een woongroep van ouderen waar vier woningen naar de vrije sector getild zijn, waardoor de woongroep zelf geen kandidaten kan leveren. Omdat er daardoor leegstand is, heeft de corporatie die woningen op WoningNet geplaatst. Bolder: “De groep mag dan met de bovenste drie gegadigden van de lijst een zogenaamd klikgesprek voeren. Wanneer de groep geen van die drie kandidaten kiest, wordt de woning toegewezen aan iemand die misschien helemaal niet in de groep past. Hierdoor vervalt steeds vaker het belangrijke recht voor een woongroep om zelf een nieuwe bewoner te kiezen.”
Langer zelfstandig
Bolder wijst op het maatschappelijk belang om woongroepen voor ouderen te stimuleren: “De overheid wil dat mensen langer zelfstandig blijven wonen en meer voor elkaar zorgen. Dat is precies wat er in woongroepen gebeurt. Bovendien kan het wonen in een groep veel bijdragen aan iemands welzijn: minder vereenzaming en actief zijn met elkaar. Dat is al winst voor de samenleving. Bovendien gaat het vaak om mensen die al heel lang in een te grote woning zitten met een lage huur. Die woningen komen beschikbaar als zij doorstromen. Maar verhuizen is weinig aantrekkelijk als ze kleiner gaan wonen terwijl daar een veel hogere huur tegenover staat. Door het optrekken van de huren wordt de doorstroming bepaald niet bevorderd.”
Nogal wat woongroepen in oprichting wachten op een locatie om zich te kunnen vestigen. Volgens Bolder is het nu nog heel lastig om financiering los te krijgen voor het ombouwen van leegkomend zorgvastgoed, terwijl dat ideaal is voor het starten van een woongroep. “Maar wat we nu wel zien, is dat steeds meer ouderen die het financieel beter hebben ook actief worden op dit gebied. Zij kunnen zelf woonruimte (laten) ontwikkelen via collectief particulier opdrachtgeverschap (CPO). Maar in de sociale huursector wordt het alleen maar lastiger.”
Plannen in de steigers
De politiek is er inmiddels van doordrongen dat hervorming van de AWBZ alleen kans van slagen heeft als ook geschikte huisvesting wordt geregeld voor de ouderen die langer zelfstandig moeten blijven wonen. Wethouder Eric van der Burg: “Het is heel belangrijk dat we voldoende plekken in de stad houden voor die groep ouderen. Het opzetten van woongroepen wordt steeds populairder, maar dan moet er wel woonruimte beschikbaar zijn. De gemeente voldoet inmiddels beter aan die vraag door te stimuleren dat leegstaand zorgvastgoed wordt omgebouwd naar zelfstandige ouderenhuisvesting. Een goed voorbeeld daarvan is de aankoop van Amsteldijk (beter bekend als ‘Tabitha’) door een marktpartij. In dit voormalig verzorgingshuis worden het komende halfjaar 120 zelfstandige huurwoningen voor ouderen gerealiseerd in de sociale sector. En er staan meer van dit soort plannen in de steigers. Daarin is uiteraard ook plek voor woongroepen.”
Ook leegstaande kantoorpanden kunnen hun dienst bewijzen, vindt Van der Burg. “Tot nu toe zijn die alleen geschikt gemaakt voor studenten- en jongerenhuisvesting, maar er wordt onderzoek naar gedaan of die vastgoedcategorie ook omgebouwd kan worden voor ouderen. En ook bij nieuwbouw wordt rekening gehouden met deze doelgroep. Zo is onlangs voormalig verzorgingshuis Bernardus in de Marnixstraat gesloopt. Hier komen ruim 130 levensloopbestendige woningen voor terug in met name de vrije sector.”
Van der Burg herkent het probleem van de huurverhoging voor woongroepen. “We moeten ook in de toekomst zorgen voor voldoende sociale huurwoningen voor ouderen. Bij het transformeren van bestaande bouw is dat geen probleem. Bij nieuwbouw ligt dat uiteraard iets lastiger maar ook in dat geval zal de gemeente er op toezien dat een deel wordt verhuurd in de sociale sector.”
| Op het dak van een woon/winkelcomplex in het onlangs opgeleverde Oostpoort springt het theehuis van de woongroep voor Chinese ouderen er duidelijk uit. Dit wordt de gemeenschappelijke ruimte voor de bewoners van de twintig seniorenwoningen die eromheen staan. Vera Ho (58 jaar, docente Meer Bewegen voor Ouderen) is een van de bewoners. Zij is vast van plan het voortouw te nemen bij het organiseren van activiteiten binnen de groep. Maar eerst moet er nog een bewonerscommissie worden opgericht. Ho: “Ik heb na mijn echtscheiding bewust gekozen voor een woongroep. Dat lijkt me veel gezelliger en je kunt elkaar helpen als het nodig is. Voor mij hoefde het niet per se een Chinese woongroep te zijn maar voor veel andere bewoners die alleen Chinees spreken is dat wel heel belangrijk.” Ymere staat net als andere woningcorporaties open voor initiatieven van woongroepen. In samenspraak met zorgcentrum Open Hof werden twintig woningen in Oostpoort geschikt gemaakt voor ouderen en kwam er een gemeenschappelijke ruimte. CABO, een organisatie die oudere migranten ondersteunt bij allerhande zaken, zorgde voor contacten met de Chinese gemeenschap. John Machgeels van CABO: “Ons doel is om de weerbaarheid van oudere migranten te vergroten. Gemeenschappelijk wonen is een belangrijk onderwerp. In een woongroep hebben mensen steun aan elkaar. Ouderen vallen bijvoorbeeld vaak terug op hun eigen taal. Dan is het prettig wanneer de mensen om je heen die taal ook spreken.” Het opzetten van de woongroep verliep redelijk soepel, al nam het hele traject wel ongeveer zes jaar in beslag. Machgeels: “We hebben hechte contacten binnen de Chinese gemeenschap. Vanuit een aantal organisaties hoorden we dat er behoefte was aan een nieuwe woongroep en is het balletje opgegooid. Uiteindelijk is via Ymere Oostpoort naar voren gekomen als locatie. Vanaf 2012 is gestart met de officiële inschrijving. Er dienden zich veertig bewoners aan die aan de criteria voldeden voor twintig woningen.” De gemeenschappelijke ruimte is nog helemaal leeg en kaal. Een van de eerste zaken die nu geregeld moeten worden, is de inrichting. Vera Ho: “Wanneer alle bewoners gesetteld zijn, moeten we eerst maar eens bij elkaar komen om de wensen door te nemen. Als we samen willen eten, moet de keuken goed zijn ingericht bijvoorbeeld. En er moeten spelletjes komen. Ik ken nog maar een paar medebewoners, maar daar zal als het aan mij ligt snel verandering in komen.” Machgeels helpt de woongroep onder andere bij het opzetten van een bewonerscommissie. Bovendien moeten er middelen worden gezocht om de inrichting van de gemeenschappelijke ruimte te bekostigen. “Ymere heeft al toegezegd dat een deel voor hun rekening komt en we zullen Chinese organisaties en de Chinese middenstand om hulp vragen.” |
| De behoefte aan geclusterde onzelfstandige en zelfstandige woonvormen groeit door de vergrijzing en de extramuralisering. Het woningtekort kan volgens de onlangs geactualiseerde nota ‘Met Zorg Wonen’ deels worden opgelost door aanpasbare woningen in een geclusterde setting te labellen als seniorenwoning, deels door nieuwbouw en transformatie van bestaand vastgoed tot geclusterde onzelfstandige en zelfstandige woonvormen. Verder is het volgens de nota van belang dat in de aanbiedingsafspraken ook voor ouderen een evenwichtig aanbod betaalbare woningen beschikbaar komt. Het voornemen is bovendien om in Bouwen aan de Stad III duidelijke afspraken te maken over de hoogte van de huursprong bij het verhuizen van 55-plussers naar een meer geschikte woning. Dit jaar start een stedelijke bewustwordingscampagne onder het motto ‘Denk na over hoe en waar je op oudere leeftijd wilt wonen’. Onderdeel van de campagne zal zijn om ouderen bewust te maken van de woonvormen die er zijn in de stad. Een onderzoek van Huurdersvereniging Amsterdam en de Amsterdamse Federatie van Woningcorporaties later dit jaar moet uitwijzen hoe verhuisregelingen als van Groot naar Beter en van Hoog naar Laag kunnen worden verbeterd en of andere middelen kunnen worden ingezet om ouderen te ondersteunen bij het realiseren van hun verhuiswensen. De uitkomst van dit onderzoek wordt meegenomen in de taakopdracht van een ook dit jaar op te richten Transformatieteam. Een van de opdrachten aan het team wordt het ‘op weg helpen’ en faciliteren van collectieve woonzorginitiatieven, zowel in de sociale als in de vrije sector. In de sociale sector ligt daarbij een opgave voor de Amsterdamse corporaties, aldus de nota. Voor de ombouw van zorgvastgoed in eigendom van corporaties naar zelfstandige ouderenhuisvesting is in het Stimuleringsfonds Volkshuisvesting 4 miljoen euro gereserveerd. Concrete voorstellen (ook voor groepsinitiatieven) kunnen worden voorgelegd aan de Commissie Stimuleringsfonds. Eigenaren van lege panden kunnen zich bovendien aanmelden bij het Amsterdams Transformatieteam. Het team koppelt de potentie van het pand aan de vraag naar woonruimte van potentiële gebruikers via korte quickscans van gebouwen, gebieden en mogelijke gebruikers. Meer info gemeenschappelijk wonen voor ouderen: www.lvgo.nl, www.steunpuntwonen.nl, www.caboamsterdam.nl |
| Er zijn ook ouderen die het heft in eigen hand nemen via collectief particulier opdrachtgeverschap (CPO). Tien jaar geleden ontstond bij een groepje 55-plussers het plan een woongroep op te zetten. Inmiddels heeft coöperatieve vereniging Wonen-Werken-Zorg NoorderZon 25 leden en staan er maar liefst zeshonderd mensen in de leeftijd van 52 tot 75 jaar op een wachtlijst. De vereniging heeft – na heel lang zoeken en lobbyen - momenteel twee kavels op het oog in Noord. Zo is er het plan voor de bouw van een complex van tachtig woningen op Papaverhoek. Secretaris Han de Jong: “Het stedenbouwkundig onderzoek op die plek is afgerond. Het wachten is nu nog op het wijzigen van het bestemmingsplan.” Van de tachtig woningen wil NoorderZon er ongeveer dertig afnemen voor een woongroep. De vereniging is met een aantal beleggers in gesprek over aankoop van de overige vijftig woningen. Voor dit project wordt momenteel een businessplan opgesteld dat aan een bank wordt voorgelegd. Met woningcorporatie Eigen Haard wordt bovendien gesproken over ongeveer dertig woningen in een nieuwbouwproject van in totaal 230 woningen dat de corporatie eventueel wil gaan ontwikkelen in Buiksloterham. De financiering van de projecten houdt NoorderZon zoveel mogelijk in eigen hand. De Jong: “Een derde van de financiering wordt door de leden zelf ingelegd. De rest wordt geleend bij een bank. Het is heel belangrijk dat wij zelf de baas blijven over het hele verhaal. Dat geldt ook voor de zorg: die gaan we niet duur inkopen via een zorginstantie. Wanneer er bijvoorbeeld een verpleegkundige in een woongroep woont, kan hij of zij in ruil voor een wederdienst de zorg voor medebewoners op zich nemen. Of een verpleegkundige uit de buurt kan die dienst verlenen. We hebben uitgerekend dat we op die manier 40 procent besparen op dure thuiszorg.” Binnen de woongroepen wordt een soort noppes-systeem opgezet. De Jong legt uit: “Zeker niet iedereen is hulpbehoevend. Er zullen veel mensen in de woongroepen wonen die nog heel actief zijn. Zo kan de een bijvoorbeeld bij iemand een kozijn schilderen terwijl de ander als tegenprestatie een lekkere maaltijd kookt. Het creëren van werk is een belangrijke pijler van onze filosofie. En we zullen niet alleen actief zijn binnen onze eigen woongemeenschap, maar ook in de buurt. Maatschappelijke betrokkenheid staat bij ons hoog in het vaandel.” |
Het maartnummer van NUL20 bevat in het thema over seniorenhuisvesting ook: