Onherkenbaar: midden in de Kolenkitbuurt is de zo kenmerkende naoorlogse strokenbouw vervangen door een compleet nieuwe wijk. Met gesloten bouwblokken, autoloze straten en twee keer zoveel woningen als eerst. Eigen Haard deed twintig jaar over deze metamorfose.
April 2010. Het is stampvol op de informatiebijeenkomst voor Kolenkit-bewoners in de aula van de Bos en Lommerschool. En al bloedheet vóórdat - op zijn Amsterdams gezegd - de pleuris uitbreekt. Eigen Haard kondigt aan dat de eerder ontwikkelde plannen de prullenbak ingaan. De boodschap: we maken een nieuw en veel beter plan. En ja, dat betekent wel een halfjaar vertraging. Dat valt slecht bij de bewoners die uitzien naar een stadsvernieuwingsurgentie terwijl hun woningen slechter en slechter worden.
Juli 2023. NUL20 loopt met gebiedsontwikkelaar Peter Visser van Eigen Haard door de buurt Kolenkit Midden. Die kent hij op zijn duimpje; hij heeft alles vanaf de start van de eerste planvorming meegemaakt. Hij wijst op de nieuwe gebouwen met een hedendaagse uitstraling waarbij aan de buitenkant amper te zien is of het een sociale huurwoning, middenhuur of koop is. Appartementen, maisonnettes en eengezinswoningen in vele soorten en maten. In totaal ruim 700.
“De Kolenkitbuurt had geen goede naam”, vertelt Visser. “Het was Vogelaarwijk nummer 1, de slechtste buurt van Amsterdam. Wij hadden hier zes blokken met in totaal 361 woningen. De kleine portiekwoningen van 30 tot 65 vierkante meter waren ooit modern maar inmiddels verouderd en versleten. Slecht geïsoleerd, dus tochtig en erg gehorig. De bevolkingsopbouw was ook erg eenzijdig geworden. Er woonden grote gezinnen in veel te kleine woningen.”
Parkstad-deal
Begin deze eeuw werken gemeente, stadsdelen en woningcorporaties (deels samenwerkend in de consortia Far West en Prospect) samen aan de vernieuwing van Parkstad, zoals de Westelijke Tuinsteden dan worden betiteld. Voor de Kolenkitbuurt is in april 2003 een vernieuwingsplan vastgesteld. De volgende stap is verdere uitwerking in deelgebieden. In 2007 wordt besloten dat de corporaties niet alleen de woningen maar ook de openbare ruimte voor hun rekening nemen. Deze raamovereenkomst is bekend geworden als de Parkstad-deal.
‘Van Eesteren herhalen is niet wat deze buurt nodig had’
Maar na de kredietcrisis ziet de wereld er anders uit, ook de corporatiewereld. Veel corporaties zetten vernieuwingsplannen in de ijskast. In 2011 wordt de ontwikkelcorporatie Far West ontbonden, in 2012 gaat ook de onvermijdelijke streep door de Parkstad-deal, en daarmee eindigt de integrale gebiedsvernieuwing uitgevoerd en betaald door de corporaties.
Voor het middengebied van de Kolenkitbuurt geldt nog wel de Parkstad-deal. Hier is Eigen Haard aan zet, een corporatie met voldoende middelen om door te bouwen. Als symbool voor het kerende tij start de bouw van The New Kit: een schuin gebouw dat als icoon boven het vernieuwingsgebied uittorent. Ze werken in navolging van het vernieuwingsplan uit 2003 aan een uitwerkingsplan voor sloop en nieuwbouw van de zes woonblokken, met de bestaande stedenbouwkundige structuur als uitgangspunt. Maar ze komen er niet goed uit. Visser: “Langzaam groeide het besef dat dit niet was wat deze buurt nodig had. De nieuwbouw zou te duur worden én niet leiden tot de gewenste vernieuwing.”
Het kost hem niet veel moeite Twan Zeegers, de nieuwe directeur Ontwikkeling van Eigen Haard, daarvan te overtuigen. Zeegers: “Repeteren van Van Eesteren is niet per se wat deze buurt nodig had.” Hij benadert de stedenbouwkundige Sjoerd Soeters voor een frisse blik. Ze hebben al eerder samengewerkt, bijvoorbeeld bij de vernieuwing in hartje Zaanstad. “Als er iemand was die anders dacht, dan was het Soeters. Hij heeft echt oog voor de menselijke maat.”
Enorme kakofonie
Terwijl Soeters gaat schetsen, organiseert Eigen Haard in 2010 de beruchte informatiebijeenkomst. “Het was een enorme kakofonie”, herinnert Zeegers zich. “We wisten eerlijk gezegd niet dat het zo slecht gesteld was in die woningen. We dachten nog te veel in termen van bouwen, er was in die tijd weinig contact met bewoners en buurtorganisaties.” Visser: “Eigen Haard had niet meer in de woningen geïnvesteerd omdat ze gesloopt zouden worden. Dat hebben we te lang op zijn beloop gelaten.”
Na een crisisberaad gaat bij Eigen Haard het roer om. De oude woningen krijgen een onderhoudsbeurt om de tussentijd te overbruggen. Er komt een buurtkamer, waar buurtvaders en -moeders activiteiten organiseren. Meer bewoners sluiten zich aan bij de bewonerscommissie om mee te praten over de vernieuwing.
Het kost vele vergaderuren met het gemeentelijke projectmanagementbureau en bij stadsdeel West, maar Eigen Haard krijgt de handen op elkaar voor een compleet nieuw plan. “Laat dat maar aan Soeters over”, lacht Zeegers. “Hij weet zijn plannen heel overtuigend te presenteren.”
Soeters breekt radicaal met de strokenbouw van het AUP. Zijn plan kenmerkt zich door gesloten bouwblokken met een binnenterrein, met een gemengd programma van sociale huur, middenhuur en koop. Niet alleen kleine woningen, maar ook veel gezinswoningen, wat bijzonder is bij nieuwbouw in Amsterdam.
Ook de openbare ruimte gaat op de schop: geen doorgaande wegen, maar pleintjes en autoloze straten. De ventweg langs de Bos en Lommerweg maakt plaats voor een extra brede stoep. En voor de huizen komen groene hagen en grote plantenbakken als een soort voortuintjes. In stedenbouwkundige taal encroachmentszones, een overgangszone tussen privé en openbaar.
Geen parkeergarages
Terwijl Eigen Haard werkt aan het uitwerkingsplan, zit Nederland volop in de crisis, veel gebiedsontwikkelingen stagneren en veel corporaties moeten fors bezuinigen. Zeegers. “Wij hadden de mogelijkheid om door te gaan waar andere corporaties stopten. We stonden bekend als vrij conservatief, hier konden we het verschil maken.”
Het behalen van de parkeernorm is nog wel een breinbreker. De gemeente eist bij nieuwbouw dat parkeren op eigen terrein plaatsvindt. Maar ondergrondse parkeergarages zijn een onoverkomelijke kostenpost. De oplossing wordt gevonden met parkeerplaatsen op de binnenterreinen, met daartussen bomen die over een paar jaar toch een beetje een groene uitstraling geven. “Zonder deze oplossing waren de nieuwe woningen er nooit gekomen”, zegt Visser.
Niet alle bewoners zijn er blij mee, want bij sommigen staat er een auto vlak naast het slaapkamerraam. Niet per se hun eigen auto: vanwege tegenvallende belangstelling van bewoners verhuurde Eigen Haard de parkeerplekken ook aan bewoners en ondernemers in de omgeving.
‘We wilden graag in Amsterdam blijven, we hebben hier ons leven’
Als in 2012 het uitwerkingsplan is vastgesteld, begint een lange periode van werkzaamheden in de buurt. In vijf fasen wordt er gebouwd, verhuisd en dan pas gesloopt. Bewoners hoeven dus niet in een wisselwoning. De eerste groep bewoners kan naar de nieuwbouw op het braakliggende terrein langs het metrospoor, waarna hun woning wordt gesloopt. Stap voor stap gaat het zo door en in april 2023 zijn de laatste woningen klaar: 20 jaar na vaststelling van het vernieuwingsplan voor de Kolenkitbuurt.
Blijvers en nieuwkomers
Wie welke woning krijgt, is nog een hele puzzel. Naast voorkeur van de bewoners - wel of geen open keuken is vaak een issue - gaat het om woonduur, inkomen en gezinssamenstelling. Iedereen die in de buurt wil blijven, krijgt er een nieuwe woning. Veel mensen zijn gehecht aan hun Kolenkitbuurt, anderen maken juist gebruik van de mogelijkheid om weg te gaan. Over de kwaliteit van de nieuwe woningen zijn de meeste bewoners goed te spreken. Wel missen sommigen de saamhorigheid en de gezelligheid van vroeger. Toen kwam je elkaar vanzelf tegen in de portieken en keek je vanaf alle balkons op straat.
‘Bewoners hoefden niet in een wisselwoning’
Dankzij de verdichting zijn er ook kansen voor nieuwkomers. Amsterdammers vinden er een betaalbare koopwoning in een buurt in opkomst. “We hadden geen positief beeld want we kenden de Kolenkitbuurt alleen van de documentaire van Felix Rottenberg”, vertelt Denise van Gerven die met haar vriend een woning kocht. “Een vriend woont verderop in de Berceusestraat en tipte dit nieuwbouwproject. We moesten wennen aan het idee, maar als je iets wilt in Amsterdam is dit een mooie kans.”
Ook in de sociale huurwoningen wonen nu mensen uit andere delen van de stad. Zoals het gezin van Camiel uit de Staatsliedenbuurt: “Het lukte niet om in die buurt een betaalbare grotere woning te vinden. We wilden graag in Amsterdam blijven, we hebben hier ons leven. Er werden in dit blok zeven sociale huurwoningen tegelijk aangeboden op WoningNet. In combinatie met onze lange wachttijd hadden we een serieuze kans.”
En voor wie iets meer verdient, is er middenhuur. Soumaya van Dijk zocht vanwege gezinsuitbreiding een grotere woning. “We hebben woningruil geprobeerd en keken naar een particuliere huurwoning in Utrecht, maar die was erg duur. Toen zagen we deze nieuwbouw. Ik had nooit verwacht dat het zou lukken. Je hoort van die horrorverhalen over woningen zoeken in Amsterdam.”
Buurtwaardering
| Dit deel van de Kolenkitbuurt kreeg landelijke bekendheid door Felix Rottenberg. Na een geruchtmakende serie uit 2002 maakte hij in 2020 het vervolg Terug naar de Akbarstraat. Veel is veranderd, niet alles is een verbetering, concludeert hij. Kijk terug op npostart.nl |
De fysieke vernieuwing is afgerond. De buurt heeft een hedendaagse uitstraling, de woningen zijn goed geïsoleerd zodat de geluidsoverlast in de woningen veel minder is en de energierekening lager. Wel leven de verschillende groepen bewoners vooral in hun eigen bubbel. En er zijn klachten over hangjongeren en over zwerfafval. Extra sociaal beheer van corporatie en stadsdeel moet helpen. De buurtwaardering in de Kolenkitbuurt gaat de goede kant op: met een 6,3 veel beter dan op het dieptepunt, maar wel beduidend lager nog dan de 7,3 gemiddeld in heel Amsterdam. Volgens eigen onderzoek van Eigen Haard vindt 59 procent van de bewoners dat hun buurt vooruit is gegaan en 60 procent denkt dat het de komende jaren nog beter wordt in de Kolenkitbuurt. •
|
Het contrast kan bijna niet groter. De nieuwbouw van Eigen Haard aan de ene kant van de Akbarstraat en de oudbouw van Rochdale aan de overkant. Dat is de volgende en laatste fase van de vernieuwing van de Kolenkitbuurt. Rochdale renoveert vanaf 2024 de bijna 200 portiekwoningen. “Onze bewoners hebben aangegeven dat ze liever nieuwbouw willen”, zegt directeur Vastgoed Eric Nagengast. “Maar de gemeente gaat daar niet in mee. De panden hebben monumentenstatus orde 2 en daarom mogen we ze alleen renoveren.” Nagengast had wel verder willen gaan, en is zeer te spreken over het plan van Soeters voor Eigen Haard. “Met de gesloten bouwblokken is flinke verdichting mogelijk en er is een mooie gelaagdheid tussen privé en openbaar. Eigen Haard heeft die plannen gemaakt in crisistijd. Ik denk dat de cultuurhistorische waarde toen minder belangrijk werd gevonden dan nu. Het behoud van onze gebouwen sluit aan bij De Nieuwe Akbar, dat indertijd door Far West is gerenoveerd. Maar het blijven wel kleine woningen met kleine kamers.” Verderop bij de ringweg heeft Rochdale nog een blok met circa 220 woningen. Deze worden wel gesloopt en vervangen door nieuwbouw met minstens 220 sociale huurwoningen en circa 130 extra huurwoningen. De ligging dicht bij de A10 is reden om met hoogbouw een geluidswal te creëren. Er wordt gekeken naar parkeermogelijkheden onder de A10, wat meer ruimte geeft voor kwaliteit in de openbare ruimte bij de woningen. Image
|