Volgend jaar start de bestemmingsplanprocedure voor de NDSM-werf. Daarmee wordt de basis gelegd voor woningbouw in het gebied. Maar volgens directeur René Grotendorst van projectbureau Noordwaarts duurt het nog minstens drie jaar voor het bestemmingsplan definitief is. “We hebben 2500 woningen in de planning. Willen we die kunnen bouwen dan zal er eerst een grondige bodemsanering plaats moeten vinden en we weten nu al dat Amsterdam die kosten niet alleen kan opbrengen. Dat geldt ook voor de kosten voor ingrepen in de infrastructuur die noodzakelijk zijn voor een goede ontsluiting van dit gebied. Daarbij kun je bijvoorbeeld denken aan het realiseren van een vrije busbaan (de Noordtangent) en later eventueel aansluiting op het metronet.”
In de Strategienota NDSM-werf wordt gesproken van een sterke bodemverontreiniging met zware metalen, asbest en minerale olie. Datzelfde geldt voor het slib in het havenbekken.
De Noordelijke IJ-oever wordt genoemd in de Structuurvisie Randstad 2040 van het ministerie van VROM, waarin de herstructurerings- en transformatieopgaven van onder meer voormalige industriegebieden zijn opgenomen. De Noordelijke IJ-oever is aangewezen als een van de sleutelprojecten waarbij in bestaand gebied wordt gebouwd. Grotendorst: “De toekomstvisie voor de NDSM-werf ligt inmiddels bij het ministerie. Daar zijn ze doordrongen van de noodzaak om dit soort gebieden te herontwikkelen tot stadswijken met gemengde functies; wijken waar zowel gewoond, gewerkt als gerecreëerd kan worden. Het is een duurzaam alternatief voor bouwen in het groen. Bovendien beperkt het de mobiliteit.”
Maar de ombouw van industrieterreinen is een stuk duurder dan bouwen in het groen. Aan de herontwikkeling van Buiksloterham, een ander deel van de Noordelijke IJ-oever, heeft het rijk inmiddels 30 miljoen euro bijgedragen. Volgens Grotendorst is dat geld voornamelijk gebruikt voor verbetering van de infrastructuur, maar is er meer geld van het rijk nodig voor bodemsanering en de aanleg van een groene oever. De Noordwaarts-directeur verwacht dat nog deze zomer het bestemmingsplan voor Buiksloterham wordt vastgesteld en dat na het doorlopen van de procedures midden 2010 kan worden begonnen met de bouw van de eerste tweeduizend woningen, gemengd met bedrijvigheid. In totaal zijn er vierduizend woningen gepland.
Inmiddels is op Overhoeks, het voormalig Shell-terrein al gestart met woningbouw. Alle 110 appartementen zijn verkocht van de twee blokken die momenteel nog in aanbouw zijn. Van de volgende twee blokken is  - een jaar later dan gepland – inmiddels ook de verkoop gestart. De verkoop liep volgens Grotendorst vertraging op door te hoge aannemerskosten. In hoeverre de huidige recessie roet in het eten gooit kan ook Grotendorst niet voorspellen.

Ruige karakter behouden

“Je moet niet op het NDSM-terrein gaan wonen als je niet van evenementen houdt”, waarschuwt voorzitter Rob Post van stadsdeel Noord op voorhand. Post vindt de toekomstige mix van de verschillende vormen van bedrijvigheid op het voormalig industrieterrein “het meest spannende onderdeel van de planvorming”.
De stadsdeelvoorzitter verwacht dat de uiteenlopende functies in het gebied in de toekomst meer zullen conflicteren dan nu het geval is. “Het ruige, stoere karakter van het gebied heeft een grote aantrekkingskracht op mensen en bedrijven. Maar toen MTV zich settelde in de voormalige timmerwerkplaats werd er wel meteen om meer buitenverlichting en een betere infrastructuur gevraagd. Mensen willen zich nou eenmaal veilig voelen.”

De artist-impressions in de Ontwikkelingsvisie schetsen een beeld van een volgebouwde wijk met voornamelijk hoogbouw - waarbij de voormalige scheepsbouwloodsen in het niet vallen - en een riant uitzicht op fraaie havens met historische schepen en jachten. Post is echter niet zo gelukkig met die impressies. Hij nuanceert: “Zo gaat het er wat mij betreft niet uitzien. Zolang ik het hier bestuurlijk voor het zeggen heb, zal het NSDM-terrein weliswaar heel leefbaar en levendig worden. Maar het wordt geen aangeharkt en dicht bebouwd gebied. Het moet een stadswijk worden met een open karakter waar ook voldoende plaats blijft voor grotere buitenevenementen en recreatie.”
Bij de herontwikkeling van het gebied rond de scheepsbouwloods worden ook de kunstenaars en andere creatieven die op het terrein werken betrokken. Post: “Insteek daarbij is dat de identiteit van het NDSM-terrein behouden blijft maar dat er ook heel contrastrijke nieuwe initiatieven genomen worden. De Noordelijke IJ-oever zal echter in de nabije toekomst geen rafelrand meer vormen van de stad. Die rafelrand schuift steeds verder op en zal uiteindelijk misschien komen te liggen in ‘stadsdeel Zaanstad’.”

Renovatie Smederij

Terwijl de verdere uitwerking van de woningbouwplannen nog op een laag pitje staat, is de herontwikkeling van de tot monument uitgeroepen loodsen op het NDSM-terrein in volle gang. Bovendien is vlakbij Kraanspoor onlangs de bouw gestart van het hoofdkantoor van de HEMA. De rest van dit zuidelijk deel van de NDSM-werf ligt nog grotendeels braak en is gereserveerd voor ontwikkelaar Amsterdam Waterfront. Op langere termijn zullen op deze plek de eerste woon- werkgebouwen aan het IJ verrijzen. In dit gebied is inmiddels het eerste deel van de bodemsanering afgerond en de oever uitgebreid.
De ontwikkeling van werf Oost, waar onder meer MTV is gevestigd, is ook al in volle gang. De 7.500 vierkante meter grote loods de Smederij wordt op dit moment gerenoveerd en wordt omgebouwd tot bedrijfsgebouw voor met name de creatieve sector. Inmiddels is zeventig procent van het bedrijfsoppervlak verhuurd. In het monumentale gebouw komt onder meer een hotel met 76 kamers. Ontwikkelaar van werf Oost is Mediawharf. Volgens gebiedsontwikkelaar Bas Janssen is de oplevering van de Smederij gepland voor 2010. “Er heeft zich ondanks de kredietcrisis nog niemand teruggetrokken uit het project, dus we gaan rustig door met renoveren, slopen en opnieuw opbouwen van de Smederij.”
De komende jaren wordt ook de ongeveer vijfduizend vierkante meter grote Lasloods gerenoveerd. Deze enorme hal wordt geschikt gemaakt voor grote evenementen. De Docklandshal die hier tot voor kort voor werd gebruikt, is gesloten in verband met de aanwezigheid van asbest. Deze hal wordt nog dit jaar gesloopt.
Grote evenementen – zoals de maandelijkse vlooienmarkt – worden nu tijdelijk in de Scheepsbouwloods gehouden.

Verkoop scheepsbouwloods

De Scheepsbouwloods van tienduizend vierkante meter is al jaren in gebruik als broedplaats voor kunstenaars, ambachtslieden en creatieve ondernemers. In de loods zijn bovendien skatepark Neverland en de Internationale Theater Werkplaats gevestigd. Ontwikkelingsmaatschappij de Principaal (onderdeel van woningcorporatie De Key) koopt de loods zo goed als zeker aan voor 6,4 miljoen euro. Het college van B en W heeft groen licht gegeven voor verkoop aan de Principaal en volgens stadsdeelvoorzitter Rob Post is het alleen nog een kwestie van overdracht bij de notaris. Wanneer de verkoop definitief is, neemt de Principaal het beheer van de broedplaats over van Stichting Kinetisch Noord die binnenkort wordt opgeheven. De huurschuld aan het stadsdeel van bijna een miljoen euro die door deze stichting in tien jaar tijd is opgebouwd, wordt door het stadsdeel overgenomen.
De huidige huurders van de ateliers en bedrijfsruimten hebben met de verkoop aan de Principaal de strijd verloren tegen de door hen gevreesde ‘vercommercialisering’ van de cultuurloods. Het plan van de huurders om de loods zelf  via Vastgoed Cultuurfonds aan te kopen, werd verworpen door het stadsdeel.
De huurders worden volgens voorzitter Simon Rhebergen van ondernemersvereniging Toekomst echter wel serieus betrokken bij de verdere planvorming. “De onderhandelingen met de Principaal verlopen goed. We hebben een huurcontract tot 2027 en daar wordt niet aan getornd. Wel zijn er plannen voor verhuur van delen van de loods aan de marktsector. Maar wij vrezen dat bijvoorbeeld een advocatenkantoor zal botsen met de bedrijvigheid die er nu is. Wanneer je een burger naast een boer zet en die burger klaagt dat het stinkt, wordt bijna altijd de burger in het gelijk gesteld.”
De toekomst van de buitenruimte – waaronder die van de scheepshellingen waar ongeveer achttien ateliers zijn gevestigd – is nog onzeker. Die ateliers horen officieel niet bij de broedplaats. Beeldhouwer Bart Stuart is een van de pioniers die zo’n vijftien jaar geleden op het NDSM-terrein neerstreken. Ook hij heeft een atelier onder een van de scheepshellingen. De huurders van die werkplaatsen hebben onlangs een contract van vijf jaar aangeboden gekregen. Stuart: “We zijn bang dat daarna het doek valt voor ons. En het is natuurlijk erg wrang dat de mensen die aan de basis staan van de herontwikkeling van dit gebied het veld moeten ruimen zodra het een succes wordt. We zijn wel uitgenodigd om deel te nemen aan de gesprekken over de toekomstige ontwikkeling, maar onze positie is volstrekt onduidelijk.”
Stuart vreest dat het NDSM-terrein net zo ontwikkeld gaat worden als het terrein van de Westergasfabriek. “De commercie zal de boventoon gaan voeren met grote evenementen achter hekken. Daarmee gaat het open en ruige karakter verloren.”

Ambitieuze nieuwe zone

“NDSM-terrein maakt deel uit van een ambitieuze nieuwe zone in Amsterdam”, zo valt in de strategienota te lezen. Er wordt een vergelijking getrokken met – inderdaad – de Westergasfabriek, maar ook met het Museumplein en de kop van het Java-eiland. Volgens de nota neemt het NDSM-terrein echter een heel eigen positie in wat betreft de programmering waarbij “vernieuwende podiumkunsten, beeldende kunst, film en nieuwe media de belangrijkste pijlers zijn”.
Volgens Post blijft de programmering op het terrein in handen van de mensen die dit nu nog doen voor Kinetisch Noord. Voor het beheer en de programmering voor werf Oost wordt een nieuwe stichting opgericht waar de Toekomst deel van uitmaakt.