Vorig jaar produceerde de Amsterdamse Dienst Wonen onder verantwoording van Duco Stadig een ‘Woonvisie‘ op de stedelijke ontwikkeling van Amsterdam tot 2010. De nota is nooit bestuurlijk vastgesteld; het college wilde naar eigen zeggen niet over zijn graf heen regeren. Het nieuwe college is kortom nergens aan gebonden, met deze beperking dat woonbeleid de wendbaarheid heeft van een mammoettanker. Je kunt in vier jaar tijd maar beperkt bijsturen.

Maar willen de politieke partijen eigenlijk veel veranderen aan het huidige beleid? Dat kan alleen zonder de Partij van de Arbeid, de constante factor in het  bestuur. In wisselende combinaties zetelen de sociaal-democraten onafgebroken in het Amsterdamse pluche en sinds mensenheugenis leveren ze ook de wethouder voor ‘volkshuisvesting’.

NUL20 heeft de partijprogramma’s van de grootste zes partijen (van de vorige verkiezingen) eens nagepluisd en de partijen aanvullend met vragen en stellingen bestookt. Het zal niemand verrassen dat alle partijen een forse bouwproductie willen realiseren.

We stelden deze vraag:
Het is noodzakelijk en realistisch dat Amsterdam in de volgende collegeperiode de volgende jaarlijkse nieuwbouwproductie (start bouw) nastreeft:

De linkse partijen (PvdA, GroenLinks en SP) achten een jaarproductie van 4000-5000 woningen nodig en realistisch, VVD en CDA komen hoger uit: 5000-6000. D66 pleit in zijn programma voor de bouw van 5000 nieuwe woningen per jaar, maar verwacht volgens lijsttrekker Ivar Manuel eerder op 3000-4000 uit te komen. Manuel: “Je kunt wel erg ambitieus zijn maar je moet ook realistisch blijven. Daarom En daarbij komt dat wij de kwaliteit van het wonen boven de kwantiteit van het bouwen stellen. Wie snel bouwt, bouwt al gauw de probleemwijken van de toekomst. Laten we van Amsterdam een monumentale stad voor de eeuwigheid maken.”
Conclusie: alle partijen hebben de vele ambtelijke productiestudies gelezen en in grote lijnen aanvaard.

Interessanter is aan welke groepen bij dat bouwen prioriteit moet worden gegeven. Dat is nog altijd bij uitstek een zaak van de politiek, althans binnen de smalle marges van de financiële mogelijkheden: het moet voor ontwikkelaars en corporaties nog wel interessant dan wel mogelijk blijven om te bouwen.
Het PvdA-programma meldt dat alle inkomens- en leeftijdsgroepen gelijke kansen op een woning moeten hebben, maar dat geldt voor meer programma’s. Maar waar moet nu echt de prioriteit komen te liggen de komende periode? We presenteerden de partijen een ranglijst met tien categorieën bewoners, van ‘grote gezinnen met lage inkomens’ via ‘studenten’ en ‘hogere inkomens’ tot de ‘normale urgenten op de wachtlijst’. Of ze een rangorde in prioriteit wilden vaststellen. 

Geen prettige vraag voor een politicus, bevestigt PvdA-woordvoerder Bouwe Olij. “Je kunt de nuances niet kwijt. Als we middeninkomens op vijf zetten, betekent dat niet dat we daar niets voor doen. We hebben daar juist een aantal maatregelen voor bedacht, zoals de stimulering van MGE-woningen.” Sorry, er moet gekozen. Olij komt uiteindelijk op een klassiek sociaal-democratische ordening: hoogste prioriteit voor huishoudens met een laag inkomen, laagste voor die met de hoogste inkomens. Voor de VVD is dat bijna precies andersom, zij het dat de VVD de allerhoogste prioriteit legt bij de middengroepen. Hetzelfde geldt voor D66. Ook studenten houden een hoge prioriteit bij D66 en VVD, terwijl PvdA en GroenLinks met hun rangorde aangeven dat de hoogste nood volgens hen inmiddels wel is gelenigd. Volgens Ivar Manuel van D66 blijft er een grote behoefte aan permanente huisvesting voor studenten.
D66 ziet het woonbeleid expliciet als onderdeel van de profilering van Amsterdam als creatieve kennisstad en wil mede daarom onverkort doorgaan met de omvorming van de woningvoorraad: verkoop van sociale huurwoningen, ondanks de liberaliseringsplannen van minister Dekker. D66 vindt daarbij CDA en VVD aan haar zijde. Deze drie partijen zouden samen de huidige stop op het splitsen van particuliere huurwoningen direct opheffen.
GroenLinks heeft zich altijd al verzet tegen de verkoop van goedkope huurwoningen. Vanuit haar visie op de stad als emancipatiemachine wil ze juist de huisvestingsmogelijkheden garanderen van jongeren in het algemeen, de starters op de woningmarkt. CDA en SP willen zich niet branden aan een ranglijst. Hans Bakker (SP) voelt niet voor zo’n ‘zieligheidstoptien’ maar wil wel kwijt dat volgens de SP grote gezinnen met een laag inkomen op dit moment absolute topprioriteit verdienen: “Dit dreigt echt een vergeten groep te worden”.

Tot in de jaren tachtig concentreerde het volkshuisvestingsbeleid in Amsterdam zich op de bouw van sociale huurwoningen. Elke partij heeft vroeger of later ingezien dat de stad ook behoefte had aan betere en grotere (koop)woningen voor het groeiende aantal Amsterdammers met een hoger inkomen. Daarbij werd de rijksfinanciering van goedkope huurwoningen in de jaren negentig in snel tempo afgebouwd. In die jaren deed ook de 30-procentsnorm (aandeel sociale huurwoningen) zijn intrede. In Amsterdam eerst per project, maar later op stedelijk niveau. In de conceptwoonvisie wordt een stedelijk percentage vervangen door een hard aantal van 1250 woningen, vooral voor speciale doelgroepen: senioren/medisch geïndiceerden en grote gezinnen met een laag inkomen.
Wat willen de partijen in de komende collegeperiode? 

PvdA en GroenLinks willen met dat uitgangspunt verder. VVD en SP willen ook wel af van een percentage maar de ene partij wil juist een lager en de ander hoger aantal sociale woningen. D66 wil gewoon de 30-procentsnorm handhaven, CDA een 20-procentsnorm. Beide zijn bezorgd dat een vast minimumaantal in de praktijk ertoe kan leiden dat de bouw van sociale huurwoningen een te hoge prioriteit krijgt.
PvdA en SP pleiten met D66 voor handhaving van de 30-procentsnorm voor de grote nieuwbouwlocaties. GroenLinks wil een uitzondering voor het Shell-terrein – dat is overigens inmiddels al besloten -  en de Zuidas. VVD en CDA willen alleen een stedelijke minimumafspraak en verder geen richtlijnen per project. Wat hen betreft is De Grote Vereenvoudiging nog niet klaar.

In de concept woonvisie wordt voorgesteld voor IJburg wel een miniumpercentage van 30% sociale huurwoningen te hanteren. We vroegen de partijen voor welke grote toekomstige nieuwbouwlocaties ook dit minimumpercentage sociale huurwoningen zou moeten gelden:

De PvdA wil bij alle grote nieuwbouwlocaties 30% sociale huurwoningen. “Waar moet je ze anders bouwen?,” stelt woordvoerder Bouwe Olij retorisch: “Als je principe huldigt van de ongedeelde stad moet je dat in ieder geval op de grote nieuwbouwlocaties verwezenlijken.” D66 en SP delen dat standpunt; GroenLinks wil een uitzondering maken voor de echte toplocaties, het Shell-terrein en De Zuidas. In de praktijk blijkt dat het principe van de ongedeelde stad de gemeenschap daar wel erg veel geld kost. Om de financiering van het Shell-terrein zeker te stellen is daar inmiddels het besluit al gevallen daar minder sociale huurwoningen te bouwen.

Prestatieafspraken met corporaties

Nieuwe woningen voor senioren, voor gehandicapten, voor grote gezinnen, voor lage inkomens, voor jongeren. Het gros van deze doelgroepwoningen zal moeten worden gebouwd door de corporaties. De gemeente maakt daarover op stedelijk niveau via een tweejaarlijkse beleidsovereenkomst afspraken met de federatie van corporaties (AFWC). Maar in lijn met het rijksbeleid is een start gemaakt met prestatie-afspraken per corporatie.

NUL20 vroeg de partijen over welke onderwerpen ze het nodig en praktisch uitvoerbaar vonden om dergelijke afspraken te maken.

De linkse partijen willen liefst veel vastleggen in die afzonderlijke afspraken; VVD, CDA en D66 zien daar niets in. Het CDA vindt een afspraak over het totale bouwvolume volstaan, de VVD wil alleen zwart-op-wit dat corporaties voldoende middensegmentwoningen bouwen; D66 dat corporaties voldoende doelgroepwoningen bouwen. Opmerkelijke eensgezindheid is er vervolgens over de aanpak van illegale bewoning: daarover moet met elke afzonderlijke corporatie een harde afspraak worden gemaakt. Vier jaar geleden stond dit onderwerp nog nauwelijks op de politieke agenda; nu wil elke politieke partij dat daarmee met elke individuele corporatie een prestatieafspraak wordt gemaakt.

Stellingen

NUL20 legde de woordvoerders van de politieke partijen ook een aantal stellingen voor. Dat leverde interessante inzichten op.

Van een Amsterdamse wethouder voor leefbaarheid – een idee uit de corporatiesector – hebben de politieke partijen, met uitzondering van de VVD, geen behoefte. Olij: “Heel simpel, leefbaarheid is bij uitstek de verantwoordelijkheid van de stadsdelen”. Een andere proefballon om een deel van de vrijkomende sociale woningen voortaan te verloten, vindt weinig politieke bijval (alleen VVD). Anderzijds vindt het voorstel van de PvdA om een gemeentelijk woningbedrijf op te richten voor de bouw van MGE-woningen alleen steun bij links.  VVD-woordvoerder John Goring schort zijn mening nog even op.
Wat CDA, D66, GroenLinks en SP betreft is het laatste Amsterdamse sportpark opgeofferd voor woningbouw. Voor de laatste drie partijen zijn de volkstuinen even heilig.  PvdA en VVD – de besluitvorming rond sportpark De Meer kennelijk nog vers in het geheugen – willen zo’n absolute uitspraak niet voor hun rekening nemen. Zeg nooit nooit, weet de zittende macht.
De komende jaren wordt de financiering van de woningproductie een groeiend probleem voor de gemeente. De rijkssubsidies zijn al een stuk minder geworden, maar nu raakt ook de gemeentelijke flappentap – van het grondbedrijf -  leeg. De woninglocaties kunnen niet meer worden gesubsidieerd met geld dat het grondbedrijf (OGA) op kantoorlocaties verdient. Plannen waarvoor al een fase-3-besluit is genomen zijn nog financieel geborgd, maar over een jaar of twee wordt schraalhans keukenmeester. De ontwikkelaars zullen het steeds meer helemaal zelf moeten trekken. De consequentie daarvan is dat de gemeente veel efficiënter zal moeten werken,  afstand moet nemen en meer moet overlaten aan de bouwers. Daartoe is het afgelopen jaar De Grote Vereenvoudiging uitgerold. De huidige collegepartijen – PvdA, VVD en CDA – willen bovendien eigenlijk helemaal af van de stimuleringssubsidies voor woningbouw. Volgens hen kunnen de corporaties dat best uit eigen middelen bekostigen.
VVD en CDA willen op termijn eigenlijk ook af van het erfpachtstelsel: ze zijn het zeer eens met de stelling dat het erfpachtstelsel moet worden afgebouwd.
In de standpunten over het splitsen van particuliere huurwoningen herkennen we de traditionele links-rechts verdeling. Om meer differentatie in het woningaanbod te krijgen is een aantal jaren geleden besloten dat een bepaald deel van de bestaande particuliere voorraad sociale huurwoningen mag worden gesplitst en verkocht. Dit voorjaar werd echter een motie van de PvdA aangenomen om deze regeling op te schorten, vanwege de te verwachten effecten van het liberaliseringsbeleid van minister Dekker. De linkse partijen steunen nog altijd deze bevriezing. VVD, CDA en D66 willen splitsen en verkoop weer toestaan.
De meeste politieke partijen vinden het een goed idee als bewoners uit eigen stadsdeel voorrang hebben bij toewijzing van nieuwbouwwoningen. Dit is een voorstel om de herhuisvesting in gebieden waar veel gesloopt wordt op gang te houden. VVD en GroenLinks zijn tegen deze voorkeurpositie
Nog een beetje goed nieuws begin dit jaar voor de Huurdersvereniging: alle partijen ondersteunen het HA- voorstel om per stadsdeel tot één huurdersloket te komen (voor huurteams, bewonersondersteuning, woonspreekuren en ondersteuning huurdersverenigingen). Sterker nog: de gemeente zou dat moeten co-financieren.