Image

De eerste schets voor hoogbouw op de kop van het Zaaneiland in Zaandam dateert al van 2005. Uiteindelijk duurt het tot 2017 voordat de nieuwbouwplannen aan de Badhuisweg concreter worden: Rochdale, eigenaar van de locatie, wil het leegstaande kantoorgebouw (met leegstandsbeheer)  slopen en er een wooncomplex ontwikkelen. Een alternatief is er trouwens ook niet behalve de grond verkopen; corporaties mogen sinds de invoering van de nieuwe Woningwet (2015) geen bedrijfslocaties meer ontwikkelen.
Dat het zo lang heeft geduurd, komt mede doordat de corporatie financieel aan de grond zat. Na 2009 werden jarenlang nagenoeg alle nieuwbouwplannen stilgezet. Tot 2016.

Rochdale heeft de gemeente in de Zaanse prestatieafspraken beloofd om al haar grondposities te benutten om de sociale huurvoorraad uit te breiden. Locaties zijn immers schaars in Zaanstad en gemeentelijke grondposities nog schaarser. In 2017 besluit Rochdale in overleg met de gemeente een sociaal wooncomplex op de Badhuisweg, een toplocatie aan de Zaan, te ontwikkelen.
Maar het duurt vervolgens tot januari 2021 voordat de bewoners van Zaaneiland op de hoogte worden gesteld van, dan wel worden overvallen door, een uitgewerkt bouwplan: twee woontorens van ongeveer 35 meter hoog met 120 relatief kleine sociale huurwoningen, waaronder twintig wooneenheden voor ‘kwetsbare doelgroepen’. In de maanden daarna zwelt de ongerustheid én het verzet van omwonenden aan. Die onvrede wordt breed gedeeld in de lokale en regionale pers, en de ‘case’ haalt uiteindelijk zelfs Radio1 in een serie met de veelzeggende naam ‘hoofdpijndossiers’.

Veel bezwaren

Want dat is het inmiddels wel geworden. Bewoners voelen zich niet gehoord en brengen een breed palet aan bezwaren voor het voetlicht. De belangrijkste betreffen de omvang (schaduw, uitzicht en windwerking), het woningprogramma en de toenemende parkeerdruk. Omwonenden vrezen meer overlast, onrust en afnemende sociale cohesie in hun wijk.
De angst voor uitbreiding van de welgestelde wijk met een relatief groot aantal sociale huurders wordt zowel onverbloemd als in meer bedekte termen geformuleerd. Bewoners waarschuwen tijdens het 'Zaans Beraad' in de raadszaal voor de creatie van een nieuwe Zaanse probleemwijk.
Een ander heikel punt is de gehanteerde lage parkeernorm: Rochdale creëert op het eigen terrein voor ongeveer de helft van de huishoudens een parkeerplek. Eilandbewoners vrezen straks hun auto niet meer kwijt te kunnen. Dat is nu soms al een probleem. Bovendien komt ook aan de overkant van de enige ontsluitingsweg aan de Houthavenkade een fors nieuwbouwprogramma met 850 woningen.

Schijnparticipatie?

Als het conceptbestemmingsplan in februari 2022 in de gemeenteraad komt, heeft het participatietraject maar kleine wijzigingen in het bouwplan opgeleverd: tien extra parkeerplekken (van 55 naar 65) en niet alleen starters maar ook senioren uit de wijk zouden toegang krijgen tot de appartementen. ‘Spiegeltjes en kralen’, beoordeelt het Zaans Beraad op de inspraakavond op 20 januari 2022 de toezeggingen. ‘Schijnparticipatie’ concludeert de actiegroep ‘Stuurgroep Nieuwbouw Zaaneiland’.

Die avond geeft de gemeenteraad een ‘positieve zienswijze’ op het Ruimtelijke Programma van Eisen. Een latere raadsmotie om Rochdale terug naar de tekentafel te dirigeren haalt het niet.
In vervolg op het raadsbesluit sluit de gemeente met Rochdale de anterieure overeenkomst. “De bouw van twee woontorens met 120 betaalbare huurwoningen op het eiland in de Zaan is een belangrijke stap dichterbij gekomen,” concludeert Rochdale opgelucht.
Maar of de bouw binnen afzienbare tijd kan starten is nog de vraag. Eerst moet de nieuwe gemeenteraad het plan nog vaststellen. En daarna liggen gezien de huidige sentimenten in de buurt bezwaarprocedures tot aan de Raad van State in het verschiet.

Onvermijdelijk?

Had het anders gekund? Er zijn meer projecten in Zaanstad waar omwonenden te hoop lopen tegen hoogbouwplannen en verdichting. Zoals een project aan de Peperstraat en op het voormalige bedrijfsterrein van Kan Palen. Over de participatietrajecten bestaat steevast grote ontevredenheid. De rode draad: ineens is zo’n plan er en vervolgens ervaren omwonenden dat er alleen op details nog wijzigingen mogelijk zijn.
“Het zoeken naar het juiste moment van informeren dan wel betrekken blijft lastig,” reageerde gemeentelijk programmamanager Gebiedsontwikkeling Annette Nicolas Gnodde bij de online inspraakavond voor het Badhuiswegproject op 25 mei 2021 op de timing. “Enerzijds willen bewoners niet al aangehaakt worden wanneer er nog veel onduidelijkheden zijn, anderzijds zijn bewoners teleurgesteld wanneer er beperkte/geen ruimte is voor aanscherping.”
De andere kant: ook Zaanstad worstelt met een toenemende woningnood. De voorheen lage koopprijzen zijn geëxplodeerd en de sociale huursector zit op slot. “Met een wachttijd van elf jaar voor starters op de sociale woningmarkt is de toevoeging van 120 sociale huurwoningen zeer welkom,” schetste voormalig wethouder Songül Mutluer in november tegen NUL20 de noodzaak van het Badhuiswegproject. De gemeentelijke ambitie is om voor 2040 20.000 nieuwe woningen te bouwen. Hoogbouw is dan onvermijdelijk aangezien de stad buitenstedelijk nauwelijks mogelijkheden heeft.

Terugblik

Zijn botsende belangen en slepende juridische procedures dan onvermijdelijk? We blikken terug op het proces met Zaaneiland-bewoner Piet Keijzer, tevens oud-wethouder. Hij kent dus beide zijden. Het kan in ieder geval beter, is zijn overtuiging.
“Het participatieproces had een valse start. Bewoners werden vorig jaar januari overvallen toen er een foldertje met een afgerond bouwplan op de deurmat lag. Ze wisten van niets; ze zijn eerder niet meegenomen in het proces. Bovendien werd daarbij een participatietraject aangekondigd zonder een kader aan te geven waar buurtbewoners wel en vooral ook waar ze niet over gaan. Als je dat niet opschrijft, wordt dat natuurlijk in het eigen voordeel vertaald.”

Image

Programmamanager Ephraim Abebe van Rochdale over de communicatie: “We hebben ervoor gekozen om de bewoners in te lichten op het moment dat we een concreet verhaal hadden. Misschien hadden we de inspraakprocedure eerder kunnen starten, maar het is lastig praten als je nog niets concreets te bieden hebt.”
Eric Nagengast, directeur Vastgoed bij Rochdale: “Alles bij elkaar opgeteld is zo’n plan een enorme tour de force. Er komen zoveel beleidsthema’s, wensen en eisen samen! Op verschillende punten had zowel gemeente als Rochdale hier al water bij de wijn gedaan om tot een haalbaar en acceptabel plan te komen. Het compromis is dan een precair evenwicht met nog maar weinig manoeuvreerruimte.”  

Gemeente op tweede rij

Keijzer heeft eigenlijk een fundamenteler probleem met de communicatie: “Rochdale is nu steeds de kop van Jut, maar eigenlijk moet de gemeente zo’n participatietraject natuurlijk trekken. Het zijn hun bewoners! Ze zitten nu steeds op de tweede rij. Rochdale tekent in op een gemeentelijke woonvisie en krijgt nu alles voor zijn kiezen. Je ziet ook bij andere projecten dat de ontwikkelaar de verantwoordelijkheid neemt voor het hele traject. De toenmalige wethouder Songül Mutluer heeft op die inspraakavonden vorig jaar - helaas noodgedwongen online - gedaan wat ze kon, maar ze had een volgende rol. Dat is echt een gemiste kans. En als het gaat om parkeerdruk moet de wethouder verkeer naar voren stappen. De eilandbewoners zijn niet of te laat meegenomen in het voortraject en de gemeentelijke overwegingen. Je wordt overvallen - op zich met een mooi plan - en dan ontstaat er vanzelf weerstand.”

Maar had dat op keper beschouwd veel uitgemaakt? Er zijn toch tegenstrijdige belangen?
“Zeker. Maar als je als gemeente eerder in gesprek gaat kun je ook proactiever reageren op zorgen van omwonenden. Neem die angst voor parkeerproblemen. Dat speelt vooral als de schouwburg een voorstelling heeft of op zaterdag als er markt is. Ontwikkel dan met de buurt een voorstel voor een parkeerregime en geef iedereen bijvoorbeeld één of twee parkeervergunningen als ze niet op eigen terrein kunnen parkeren.”

‘Bouw ook gezinswoningen’

En die angst voor sociale huurders? Er gingen verhalen rond dat Rochdale er ex-delinquenten gaat huisvesten.
Keijzer: “Er staan nu 530 woningen op het eiland, 70 procent koop en bijna 30 procent sociale huur. Daar 120 sociale huurwoningen aan toevoegen is best een forse ingreep voor een wijk. Daar moet je niet te licht over denken. Mijn bezwaar is overigens niet dat het allemaal sociale huur is, maar dat het een monocultuur dreigt te worden omdat al die woningen tussen de 40 en 60 meter groot zijn. Dat er nu een aantal als seniorenwoningen wordt gelabeld lijkt me prima. Maar maak ook een aantal grotere woningen voor gezinnen. Nu de verhuurderheffing wordt afgeschaft, kan de corporatie dat best betalen.”
Twintig studio’s zijn gereserveerd voor ‘kwetsbare groepen’. Inmiddels is bekend dat een deel is bestemd voor tienermoeders. Over de andere groep is minder duidelijkheid. Het gaat om mensen die via een instelling zelfstandig leren wonen. Keijzer haalt de schouders op: “Daar zou ook best een ex-delinquent tussen kunnen zitten. Met goede begeleiding kan dat prima. Zij moeten ook ergens wonen. Volgens de statistieken wonen er nu al ex-delinquenten op het eiland; in het bijzonder witteboordencriminelen. Dus zo nieuw zal dat niet zijn.”
Keijzer vindt het jammer dat in alle tumult de pluspunten van het plan zijn ondergesneeuwd, zoals de brede groene promenade langs de Zaan en de ontmoetingsruimte voor alle bewoners van het eiland.
Hij voorziet dat bezwaarmakers alles uit de kast zullen halen om de plannen te torpederen: “Ik denk dat ze uiteindelijk geen succes zullen hebben. Alles lijkt goed doordacht en doorgerekend wat betreft bezonning, wind en parkeerdruk. Maar het zal zeker flink vertragen.”

Image   Op de kop van het Zaaneiland wil Rochdale de ‘mooiste sociale huurwoningen van Zaandam’ bouwen. Aan de waterzijde en met de voet in het water komen twee ranke woontorens van zo’n 35 meter hoog, met aan de eilandzijde lagere uitbreidingen van vier bouwlagen. Gemiddeld worden de woningen 50 m2 met twee of drie kamers. De woningen van de tienermoeders worden kleiner, maar hebben een gemeenschappelijke woonkamer.