Leegstand wordt nu bestreden met tijdelijke verhuur en kraakwachten

Op een rustige zondagochtend slentert een groep jongeren richting haar doelwit: een eengezinswoning op de Kadoelenweg in Noord die ruim twee jaar leeg staat. Vier jonge woningzoekenden hadden eigenaar Ymere weken eerder gevraagd wat de plannen zijn met deze woning. Volgens Jiskar, een van de krakers, wilde of kon Ymere die vraag niet beantwoorden. “Toen hebben we besloten het pand te kraken.”
Jiskar (20): “We wonen allemaal nog bij onze ouders en hebben ruim een jaar gezocht naar een huurhuis waar we met z’n vieren kunnen wonen. Maar zelfs in de vrije sector bleek dat onmogelijk. We hebben wel een paar keer een geschikte en redelijk betaalbare woning gevonden, maar zodra de verhuurder er achter kwam dat we geen gezin vormen maar een groep vrienden zijn, konden we het schudden. We staan al sinds ons achttiende ingeschreven, maar het duurt nog jaren voor we aan de beurt zijn.”
Na een bezoek aan een kraakspreekuur wordt een week later verzameld bij Villa Friekens, een oud gekraakt schoolgebouw op de Kadoelenweg. De hulptroepen bestaan uit een tiental diehards uit de kraakwereld. Een van hen heeft een koffertje met een slijptol en ander gereedschap bij zich. De koevoet, hét symbool van de kraakbeweging, ontbreekt niet. Nu is het wachten op een telefoontje van een sympathiserende overbuurvrouw. Zij belt wanneer de buurman van het te kraken pand zijn huis heeft verlaten. Jiskar: “We moeten door zijn tuin om bij de achterkant van de woning te komen en we willen het een beetje rustig aanpakken.”
Nadat het sein veilig is gegeven, begeeft de groep zich op weg naar het pand. Omdat de achterdeur op de grendel zit, wordt het raam ingetikt. Nadat ook de voordeur is geopend, wordt in allerijl het meegebrachte huisraad geïnstalleerd. De buren krijgen een briefje waarin de actie wordt uitgelegd.
Nog geen vijf minuten later stopt er een politieauto in de straat. Razendsnel worden deuren en ramen van binnenuit gebarricadeerd. Na een kort gesprek raadpleegt een inspecteur de officier van justitie. De agenten vertrekken, nadat ze zich ervan verzekerd hebben dat de woning inderdaad leeg was.
Een sociale huurwoning die twee jaar leeg staat? Volgens Rob van Oostveen, regiodirecteur Noord van Ymere, staat de woning al geruime tijd te koop. Maar op het pand staat geen bord en de woning wordt evenmin aangeboden op de website van Ymere of Funda. Dat de woning ruim twee jaar leeg staat, heeft volgens Van Oostveen te maken met een procedure over het recht van overpad. “En waarschijnlijk is de woning vervolgens aan onze aandacht ontsnapt.”
Van Oostveen denkt dat de corporatie een goede kans maakt met een ontruimingsprocedure, hoewel Ymere zich niet heeft gehouden aan de afspraak tussen corporaties en de gemeente dat huurwoningen die niet binnen een half jaar worden verkocht, terug in de verhuur moeten worden gebracht of worden aangeboden via bijvoorbeeld een short-stay contract.
Kraken voorkomen
Afgelopen voorjaar lanceerde het ministerie van VROM een voorstel om kraken in alle gevallen te verbieden. Daarbij wordt aangetekend dat “het van groot belang blijft dat de eigenaren van onroerende zaken maatregelen moeten treffen om kraken te voorkomen, omdat anders de officier van justitie niet in actie zal komen. De beste manier hiervoor is (tijdelijke) bewoning of antikraakwacht.”
De wethouders van de vier grote en 27 kleinere steden hebben laten weten tegen een algeheel kraakverbod te zijn zolang nog sprake is van leegstand en woningnood. Een kraakverbod zou volgens de zogenoemde G4 leegstand alleen maar in de hand werken. De wethouders zijn overigens met de minister van mening dat leegstand en kraken alleen effectief kunnen worden bestreden door de mogelijkheden voor tijdelijke verhuur te verruimen en het opleggen van sancties bij langdurige leegstand.
Vooral in de stedelijke vernieuwingsgebieden worden te slopen of te renoveren woningen op grote schaal tijdelijk verhuurd. Woningcorporaties Ymere en De Key verhuren op dit moment alleen al samen ongeveer twaalfhonderd woningen via een tijdelijk contract. Sinds dit voorjaar is dat een stuk eenvoudiger geworden, doordat de maximale duur van een tijdelijk contract is verlengd van twee tot vijf jaar.
De aanbeveling van minister Dekker om de Leegstandswet nog verder te verruimen, wordt door de huurdersverenigingen uit de vier grote steden echter krachtig van de hand gewezen: “Uitbreiding van de toepassing van tijdelijke verhuur betreft grote hoeveelheden woningen van zowel particuliere als sociale huurders. Met die maatregel dreigt voor heel veel woningen een wezenlijk onderdeel van de huurbescherming weg te vallen. Het zal leiden tot tienduizenden rechteloze huurders,” schrijven zij aan de Kamercommissie Volkshuisvesting.

Averechts effect

De gemeente Amsterdam verzet zich weliswaar tegen een kraakverbod, maar juicht kraken niet toe. “Er wordt vaak veel vernield in panden en krakers verzetten zich soms met geweld bij ontruimingen. Er worden bovendien af en toe panden gekraakt om er alleen een feest in te geven. Van de andere kant ziet de gemeente ook dat er iets mis is op de woningmarkt, anders zou er niet gekraakt worden,” laat Rosita Mertens, senior beleidsadviseur van de Dienst Wonen, weten.
De meningen binnen de gemeenteraad zijn verdeeld. Pauline Buurma van de VVD-raadsfractie geeft toe dat er wel woningnood is, maar dat die opgelost moet worden door meer te bouwen. “In de jaren zeventig was de kraakbeweging van belang omdat de woningnood toen veel groter was. Ik ken zelfs VVD-ers die gekraakt hebben. Ook is de kraakbeweging van nut geweest voor de culturele ontwikkeling van de stad, maar voor dat doel zijn nu broedplaatsen gecreëerd. Kraken past echter niet meer bij deze tijd: het is natuurlijk absurd dat iemand zomaar in andermans huis kan gaan zitten.”
Hans Bakker van de SP ziet het anders: “Het feit dat er gekraakt wordt, toont aan dat er nog steeds leegstand is. Zo’n voorstel om het kraken te verbieden, wordt uit de kast gehaald om de vastgoedjongens te paaien. Ik denk bovendien dat een kraakverbod een averechts effect zal hebben: de noodzaak om bij leegstand een jaar te wachten met kraken vervalt hierdoor. En leegstand is en blijft een schande in een tijd van schaarste op de woningmarkt.” Dat de periode van tijdelijke verhuur is verruimd naar vijf jaar vindt Bakker een kwalijke zaak. “Bij tijdelijke verhuur vervalt de huurbescherming. Het leidt tot tweedeling in de huursector.”
Maar ook projectontwikkelaars zijn niet bij voorbaat voor een kraakverbod. Ook sommigen van hen vrezen een averechts effect, doordat er voor krakers geen reden meer is een jaar leegstand af te wachten. Ze zijn daarom bij leegstand gedwongen vanaf dag één kraakwachten in te schakelen.
Remco van Olst, directeur van antikraakbedrijf Camelot uit Den Bosch, wrijft zich inderdaad al in de handen. Hij voorziet een forse marktgroei voor zijn bedrijfstak. Maar ook om andere redenen ondersteunt hij het kraakverbod van harte: “Een kraakverbod zal er toe leiden dat vastgoedeigenaren worden aangespoord om leegstaande panden direct te laten beheren. De leegstand zal daardoor verminderen, de leefbaarheid in stadsvernieuwingsgebieden wordt in stand gehouden en wij kunnen meer mensen aan tijdelijke woonruimte helpen.” Camelot beheert rond de tweeduizend panden in vier Europese landen.

Georganiseerd netwerk

Kwantitatieve informatie over de omvang van het kraken is moeilijk te vinden. De persgroep van de Amsterdamse kraakbeweging weet niet hoeveel woon- en bedrijfsruimte is gekraakt. Woordvoerder Jan Cafard: “Er is niet zoiets als een hoofdkantoor van de Amsterdamse kraakbeweging waar iedere kraak wordt geregistreerd. Het is meer een goed georganiseerd netwerk. Wel weten we dat er ongeveer twee tot drie keer per week ergens in Amsterdam gekraakt wordt. Maar er worden ook regelmatig panden ontruimd. Bovendien wordt er vaak ‘wild gekraakt’.” Buiten de kraakspreekuren om dus.
Een woordvoerder van de Amsterdamse politie zegt dat jaarlijks minimaal drie grote ontruimingsronden plaatsvinden waarbij acht tot tien woningen aan de beurt komen. In urgente gevallen wordt tussendoor ontruimd.
Het aantal hoofdstedelijke krakers wordt momenteel geschat op ongeveer duizend. In de jaren tachtig waren dat er nog enkele tienduizenden. Maar volgens Cafard zijn er nu tien keer zoveel kraakwachten als krakers. Desondanks noemt hij kraken momenteel “actueler dan ooit”. “Er is sprake van een grotendeels verhulde leegstand en woningnood. In steeds meer panden worden kraakwachten of tijdelijke huurders gezet. In beide gevallen wordt er geen woonduur opgebouwd en geniet je geen enkele vorm van huurbescherming. Maar die grote groep kraakwachten en tijdelijke huurders zijn intussen wel woningzoekend.”
De Dienst Wonen bevestigt dat antikraak en tijdelijke verhuur niet gezien worden als woonduur. Maar kraakwachten en tijdelijke huurders kunnen wel ingeschreven staan bij WoningNet. Volgens de dienst staan momenteel in Amsterdam zo’n elfduizend woningen leeg. In ongeveer zevenduizend gevallen gaat het om zogenoemde frictieleegstand: de tijd die zit tussen verhuizing van de ene bewoner en de komst van de volgende. De overige woningen staan leeg in verband met voorgenomen sloop, renovatie of verkoop.

Slapen op de Dam

Toen Dekker haar kraakverbod aankondigde, bleek de kraakbeweging toch niet zo ‘passé’ als de minister veronderstelde. Zo verzamelden zich begin juli ongeveer vijfhonderd krakers en sympathisanten met slaapzakken, tentjes en bakfietsen met eten en drinken op de Dam om daar de nacht door te brengen uit protest tegen het dreigende kraakverbod en de plannen voor huurliberalisatie. Het werd een nostalgische happening waarbij de gemeente een oogje dichtkneep en de politie op afstand bleef.
“Nederland is terug bij af”, lieten de damslapers weten in een pamflet. En: “Door het laten zien van een zee aan slaapzakken, tentjes en kartonnen dozen willen we de Nederlandse maatschappij confronteren met de te verwachten gevolgen van dit soort aanvallen op de sociale huisvesting. Als mensen dakloos worden verdwijnen ze immers niet, ze worden eerder zichtbaarder.”
Ayelt (25) is een van de damslapers. Hij kraakt sinds zijn achttiende. “Ik begon met kraken omdat ik op mezelf wilde wonen. Ik ben me echter steeds bewuster geworden van de huisvestingspolitiek. Nu is kraken voor mij een politieke strijd tegen speculatie op de woningmarkt en leegstand.”
Volgens Ayelt is de kraakbeweging niet passé: “Er wordt af en toe nog behoorlijk strijd geleverd zoals onlangs rond panden in de Pretoriusstraat en één in de Van Ostadestraat, dat in handen is van de vastgoedmaffia. En ook nu hebben we weer een paar potentiële targets op het oog.”
De kraakbeweging zou ook een sociale rol spelen. Zo vinden volgens Ayelt illegale vluchtelingen vaak onderdak via de kraakbeweging. Ook buitenlandse jongeren die naar Nederland komen om te werken of te studeren, kloppen aan bij de kraakspreekuren. Hij kent Slowaakse dakdekkers en Spaanse kinderverzorgsters die wel werk is aangeboden maar geen woning. “Hun enige uitweg is kraken.”
Volgens Ayelt zijn antikrakers net zo goed slachtoffer van het woningbeleid. Maar mensen die in een ontruimd pand als ‘bewaker’ gaan wonen – zoals nu in de Van Ostadestraat – hebben volgens hem geen enkel moreel besef.
Over het veelgehoorde bezwaar dat de kraakwereld ‘criminele elementen’ aantrekt, zegt Ayelt: “Er zijn altijd opportunisten - vaak toeristen die in de stad blijven hangen - die op zoiets alternatiefs als kraken afkomen en die vervolgens voor veel overlast zorgen in een buurt. In iedere subcultuur heb je klootzakken en soms waarschuwen we als het ergens uit de klauwen loopt. Maar we hebben geen kraakpolitie.”

Culturele impuls

Dat de kraakbeweging in het verleden een impuls heeft gegeven aan de creatieve ontwikkeling van de stad, werd enkele maanden geleden zichtbaar toen de puien van Paradiso en de Melkweg werden getooid met gele spandoeken. Daarop de tekst: “mede mogelijk gemaakt door de kraakbeweging”.
Maik ter Veer kraakt al bijna twintig jaar. Eerst de graansilo’s en toen deze panden werden ontruimd, toog hij met andere silobewoners naar het ADM-terrein. Daar wordt nu jaarlijks het Robodockfestival georganiseerd.
Volgens hem zou de stad cultureel gezien allang zijn leeggebloed zonder kraakbeweging. Ter Veer: “Een kraakverbod is dan ook een heel slecht idee. En niet alleen omdat het speculatie en leegstand in de hand werkt. Nog steeds ontstaan er juist vanuit de kraakbeweging nieuwe culturele initiatieven die op hun beurt weer creatieve bedrijven aantrekken die economisch heel aantrekkelijk zijn voor de stad. Kijk naar Kinetisch Noord, ook zo’n initiatief dat deels uit de kraakwereld is voortgekomen. Nu trekt dat bedrijven als ID&T en MTV aan.”
Het voorstel voor een kraakverbod ligt inmiddels bij de Tweede Kamer. Het wordt pas behandeld na de verkiezingen in november.