Slopen of renoveren? Dat blijft de kwestie

Van der Pekbuurt: wordt vervolgd

Stadsdeelwethouder Kees Diepeveen is blij dat er eindelijk iets gaat gebeuren in de Van der Pekbuurt. De langslepende plannen voor verbetering van de woningen in de volkswijk hebben inmiddels de vorm aangenomen van een hoofdpijndossier. “Ik heb eind vorig jaar tegen Ymere gezegd: ‘maak voort met die bouwaanvragen’. De besluitvorming heeft al te lang geduurd, vooral voor de bewoners.”
Overeengekomen is dat op korte termijn twee voorbeeldblokken worden aangepakt. Diepeveen is er “in principe niet op tegen” dat een van de huizenblokken wordt gesloopt om daarna weer te worden opgebouwd. “Ymere claimt met hoogwaardige reprobouw te komen. De sloop- en bouwaanvraag wordt zorgvuldig getoetst en er wordt advies ingewonnen bij Bureau Monumenten & Archeologie (BMA) voordat de sloopvergunning wordt afgegeven.”
Gebiedsadviseur Hester Aardse van BMA zegt al op voorhand dat het niet de voorkeur van het gemeentelijke kennis- en adviesbureau heeft om te experimenteren door bestaande bouw te slopen. “Misschien is er toch nog een alternatief. De Van der Pekbuurt heeft in de welstandsbeoordeling een Orde 2 gekregen. Dat is de op een na hoogste waardering. De buurt was het eerste permanente tuindorp en fungeerde als proeftuin voor de rest van de stad. Als stadsdeel moet je met heel zware argumenten komen om een sloopvergunning af te geven.” 
Al in 1997 heeft het toenmalig ministerie van OCW voorgesteld om vooroorlogse woonwijken als de Van der Pekbuurt te beschermen in het kader van het Monumenten Selectie Project (MSP). Hiermee zou de buurt de status rijksbeschermd stadsgezicht krijgen. Die status is echter nooit bekrachtigd omdat die tot forse huurverhogingen (tot 15%) kon leiden. Het stadsdeel heeft het Rijk daarom verzocht de procedure op te schorten. En volgens Diepeveen biedt het bestemmingsplan al voldoende bescherming. “Maar we kunnen nog eens kijken of we die status alsnog kunnen aanvragen zonder dat dit verregaande gevolgen heeft voor de huurprijs.”
Welke route uiteindelijk wordt genomen, hangt volgens Diepeveen van een aantal factoren af. “We wachten eerst de voorbeeldblokken af en gaan aan de hand daarvan verder met de discussie in de buurt en de besluitvorming. Het allerbelangrijkste op dit moment is dat er snelheid komt in het proces. En dan moet je elkaar niet meteen de tent uitvechten over wel of niet slopen.”

Vernieuwing in stappen

Volgens Ron Onverzaagt, regiodirecteur van Ymere, is sloop van een deel van de woningen onontkoombaar. “We zijn ons uiteraard bewust van de cultuur-historische waarde van het gebied. De technische staat van het grootste deel van de woningen is echter ronduit slecht. Ze voldoen niet aan de huidige eisen, zijn gehorig, slecht geïsoleerd en vochtig. Diverse onderzoeken hebben uitgewezen dat de staat van de fundering dusdanig slecht is dat er geen extra gewicht toegevoegd kan worden zonder in de problemen te raken. Wanneer je renoveert voeg je gewicht toe en er is dan ook besloten om bij de te renoveren woningen de fundering aan te pakken. Die ingreep is echter zo kostbaar dat we dat onmogelijk bij alle woningen kunnen doen.”
Ymere wil niet alleen huidige bewoners herhuisvesten maar ook nieuwe huurders met middeninkomens naar de Van der Pekbuurt lokken en een klein percentage koopwoningen realiseren. “Net als in andere buurten willen we ook hier de bevolkingssamenstelling minder eenzijdig maken. Dan heb je diversiteit nodig in het woningaanbod. Daarnaast moet ook het winkelaanbod verbeteren; nu komt er geen middenstander zonder subsidie.”
Volgens Onverzaagt is renoveren vele malen duurder is dan nieuwbouw. Bij een bovenwoning van 76 vierkante meter zou nieuwbouw 20.000 euro goedkoper uitvallen dan renovatie. Bij samenvoegen van woningen zou dat verschil volgens de regiodirecteur nog vele malen groter zijn.
Hij benadrukt dat de vernieuwing zich voltrekt in stappen en in nauw overleg met betrokkenen zoals bewoners en het stadsdeel en dat daar waar het traject start, de huidige bewoners kunnen terugkeren.

Top down benadering

Intussen groeit de kritiek op de sloopplannen. Bewonersorganisatie ANGSAW (Amsterdam-Noord Groene Stad Aan het Water) noemt het plan van Ymere “een voorbeeld van een topdown-benadering van stedelijke vernieuwing die weinig respect toont voor de cultuur-historische betekenis van de Van der Pekbuurt”. ANGSAW pleit voor een breed debat en verwijt Ymere en het stadsdeel onzorgvuldigheid in de besluitvorming over de sloop van het voorbeeldblok.
De keus voor middeninkomens noemt ANGSAW onbegrijpelijk. “Eenpersoonshuishoudens vormen een meerderheid in Amsterdam. Een wijk met relatief kleine woningen die praktisch tegen het centrum aanligt is heel aantrekkelijk voor alleenstaanden. Dat blijkt uit het feit dat studenten, kunstenaars en hoger opgeleide alleenstaanden steeds meer belangstelling krijgen voor de buurt.” Volgens de organisatie gaat Ymere voorbij aan de ongeplande menging in de wijk die nu al plaatsvindt. Overigens kunnen alleenstaanden natuurlijk ook een middeninkomen hebben.
Huurdersvereniging Van der Pek vreest dat de huidige inwoners, die veelal een laag inkomen hebben, de buurt uit worden gejaagd. Voorzitter Bart Stuart: “De lagere inkomens worden door deze plannen ongemeen hard gepakt. We zijn niet tegen verandering, maar voor verbetering. We willen – in alle redelijkheid – zelfs wel een iets hogere huur gaan betalen. Maar sloop en dure nieuwbouw is voor ons geen optie. We zijn bezig een alternatief plan te ontwikkelen dat binnen enkele maanden klaar is.”
Stuart is wel blij dat er in elk geval weer aan de kar wordt getrokken. “De boel ligt al zeven jaar zo goed als stil. Nu de plannen dan eindelijk in de praktijk worden gebracht, moet er opnieuw met de bewoners in gesprek worden gegaan.”
Drie Amsterdamse monumentenorganisaties hebben zeer teleurgesteld gereageerd op het plan om eventueel een deel van de buurt te slopen. Volgens deze organisaties betekent sloop onnodige aantasting van waardevol cultureel erfgoed.

Aanpak Van der Pekbuurt in drie fasen

De bouwaanvragen voor renovatie en nieuwbouw van de twee voorbeeldblokken worden volgens planning in juni/juli van dit jaar ingediend bij het stadsdeel. Het te renoveren blok in de Jasmijnstraat betreft vier beneden- en vier bovenwoningen. In de Begoniastraat worden veertien woningen gesloopt. Op die plek komen zeven eengezinswoningen in de sociale huursector. De renovatie en nieuwbouw vinden plaats tussen 2012 en 2014, waarna een evaluatie wordt gehouden met alle betrokkenen. Als vervolgens overeenstemming wordt bereikt over de te varen koers, gaat Ymere vanaf 2014 het totale ‘onderzoeksgebied’ aanpakken dat in totaal 376 oude woningen omvat. Geplande einddatum: 2020. Pas daarna komt de rest van de buurt aan de beurt. In de woningen die het laatst aan bod komen, wordt in de tussenperiode planmatig onderhoud verricht. De Van der Pekstraat zelf komt in de laatste fase aan de beurt. Daar staat nieuwbouw met winkels in de plint gepland. Totale kosten in het onderzoeksgebied worden geschat op 60 miljoen euro, afhankelijk van de gekozen aanpak. In totaal bestaat de buurt uit ruim 1400 - voornamelijk sociale - huurwoningen.