Neumine Marshall, voorzitter bewonerscommissie Gravestein: “Ik woon hier al dertien jaar heel prettig, maar de woningen kunnen echt wel een opknapbeurt gebruiken.”

Mi Oso - een van de nieuwbouwwijken in Zuidoost met voornamelijk laagbouw. De wijk bestaat als alles klaar is uit 42 koopwoningen en 84 sociale huurappartementen en -maisonnettes van Eigen Haard.

De Keukentafel: een programma van de HvA waarbij studenten van sociale opleidingen bij en met een gezin werken aan een positieve leeromgeving. Het gaat daarbij om het creëren van een goede thuis-leeromgeving en het vergroten van de betrokkenheid van de ouders.

Neumine Marshall is ronduit tevreden dat woningcorporatie Rochdale de galerijflat Gravestein in de G-Buurt in Zuidoost in de komende jaren grondig gaat renoveren. “Ik ben blij,” zegt de voorzitter van de bewonerscommissie van een van de weinige overgebleven honingraatflats in Zuidoost. “Ik woon hier al dertien jaar heel prettig, het is rustig, maar de woningen kunnen echt wel een opknapbeurt gebruiken. Samen met de woningcorporatie gaan we als bewoners ook de leefbaarheid in de wijk verbeteren.” Dat laatste is volgens Marshall onder meer nodig omdat de buurt met te veel troep op straat te maken heeft.
De G-buurt waar Marshall naar tevredenheid woont, is een van de zes buurten in Zuidoost die bij beleidsmakers als zogenoemde hotspots bekendstaan. In die hotspots is de (drugsgerelateerde) criminaliteit voor een deel van de bewoners lucratiever dan een keurige baan van negen tot vijf, ook al weet Marshall dat ‘alle buren op haar galerij een normale baan hebben’.
Hester van Buren, bestuursvoorzitter van Rochdale, geeft aan dat de renovatie van Gravestein en de naastgelegen flat Geldershoofd, de kans biedt om een deel van de woningen te liberaliseren en in de aanpalende E-buurt ook sociale woningbouw te realiseren.

Variatie in woningaanbod

Het bekende recept van mengen van buurten is daarmee niet verdwenen. Toch is de aanpak nu wel degelijk anders, aldus Van Buren: “We liberaliseren een deel van de woningen, maar alleen naar het lagere middensegment en in de E-Buurt, die bijna volledig uit koopwoningen bestaat, willen we juist een goedkoper segment toevoegen.” De gedachte hierachter is niet alleen het mengen van inkomensgroepen, maar vooral mogelijkheden bieden voor bewoners van Zuidoost zelf. In het verleden werden in stedelijke vernieuwingsoperaties nogal eens wonderen verwacht van de instroom van nieuwe, meer draagkrachtige bewoners. Dat gebeurde ook in Zuidoost. Toch is het te gemakkelijk te denken dat de probleemgebieden in Zuidoost van vandaag juist die gebieden zijn die in de grotere stedelijke vernieuwingsoperatie van 1995 tot 2012 niet aan de beurt zijn gekomen. De gedachte dat het veranderen van de woningvoorraad de panacee is om de bevolkingssamenstelling te veranderen en daarmee problemen op te lossen, is ingeruild voor een aanpak die zich meer richt op de bewoners. Van Buren: “Er is veel behoefte aan betaalbare woningen voor jongeren in dit stadsdeel. Daar willen we echt mee aan de slag en de bewoners daar zelf ook bij betrekken.”

Negatieve beeldvorming

Bewoners van Zuidoost willen het beeld van Zuidoost als een slecht deel van de stad maar al te graag keren, zegt Marshall. “Het is een idee dat in de media steeds maar weer bevestigd wordt.” Daar is stadsdeelvoorzitter Tanja Jadnanansing het roerend mee eens. “Het verhaal over Zuidoost als een deel van Amsterdam waar problemen zijn, kennen we nu wel. Het is van belang om ook successen te laten zien en kansen te verzilveren voor de 90.000 inwoners van dit stuk Amsterdam.” Daarmee doelt de stadsdeelvoorzitter op een aanpak die het talent in Zuidoost ziet en stimuleert. “Te veel bewoners staan nog aan de kant. Samen met bewoners, maatschappelijke organisaties, scholen, zorginstanties en het bedrijfsleven willen we daar op inzetten: de resultaten op school verbeteren en de kansen op de arbeidsmarkt vergroten.”  
Daarmee wil Jadnanansing niet zeggen dat er niet iets aan de hand is in sommige delen van haar stadsdeel. “Het is allebei: problemen aanpakken en perspectief bieden.”  Volgens Henriëtte Rombouts, die als kwartiermaker vanuit de centrale stad de nieuwe wijkaanpak in Zuidoost aanjaagt, ligt de nadruk in de nieuwe aanpak nadrukkelijk op de combinatie van wonen, werken en scholing. “Het Nationaal Programma Rotterdam Zuid is voor ons een voorbeeld: de nadruk leggen op onderwijs en werk, met een gelijkwaardige samenwerking tussen alle betrokken partners, van Rijk tot bewoner en voor de langere termijn, minimaal een generatie lang. Wonen is heel belangrijk, maar het is een van de onderdelen van de aanpak, niet het enige. Dat is een groot verschil met de stedelijke vernieuwingsaanpak van voorheen.” De gedachte daarbij is ook dat wie aan het werk is of in de klas zit, simpelweg geen tijd heeft om zich op het verkeerde pad te begeven.

Veel troep op straat is een veelvoorkomend probleem in delen van Zuidoost

Doorbraakteams

Hoewel alle genoemde partijen, inclusief de politie en justitie, hun handtekening nog moeten zetten onder een aanpak voor minimaal twee decennia, wordt in zogenoemde doorbraakteams al samengewerkt aan de belangrijkste drie domeinen: onderwijs, werk en wonen. Dat partijen elkaar beter leren kennen is volgens Jadnanansing al winst op zich en essentieel voor een integrale aanpak. Dat burgemeester Halsema en ook het Rijk betrokken zijn bij het masterplan Zuidoost, is volgens Rombouts ook noodzakelijk: het is nodig dat alle partijen de urgentie zien om zo middelen en energie gebiedsgericht in te zetten. Amsterdam heeft ondanks de bezuinigingen als gevolg van de coronacrisis, voor de komende twee jaar samen ruim 7 miljoen euro ter beschikking gesteld. De hoop bestaat dat Zuidoost als een van de zestien kwetsbare wijken in Nederland ook op geld vanuit het Rijk kan rekenen op het moment dat een nieuw kabinet aantreedt. Rombouts: “die middelen zijn nodig, tegelijkertijd hopen we ook door betere samenwerking resultaten te halen.”

Criminele hotspots

Een kwart van alle woningen die Rochdale bezit, staat in Zuidoost. Het verbaast dan ook niet dat Van Buren voorzitter is van het zogenoemde doorbraakteam Wonen en Veiligheid dat bij de beoogde nieuwe, integrale langetermijnaanpak is geformeerd. Van Buren is al langere tijd pleitbezorger van zo’n aanpak waarin de kansen voor bewoners voorop staan. In Pact Poelenburg/Peldersveld in Zaanstad heeft zij daar ook ervaring mee opgedaan. Net als in Zaanstad denkt zij dat de criminele hotspots in het stadsdeel met prioriteit aangepakt moeten worden. “Dit probleem is in sommige delen van Zuidoost echt heel groot. De aanpak hiervan is essentieel om vertrouwen te krijgen, in de instanties en in de buurten als geheel.”
Inzet op hotspots als Venserpolder, Holendrecht en ook de G-Buurt betekent volgens Van Buren gezamenlijke actie van wijkactieteams veiligheid, justitie en sociale buurtteams om het tij te keren. Dat betekent ook meer inzet op woonfraude en het verbeteren van de openbare ruimte. Vervolgens ontstaat dan de ruimte om de betreffende buurten en hun bewoners vooruit te helpen, is haar gedachte. Voor een dergelijke aanpak zijn de partijen echter ook afhankelijk van de (landelijke) capaciteit van politie en justitie.

Voorrang geven?

Hoewel partijen en bewoners nog met elkaar in gesprek zijn over prioriteiten en de manier waarop de aanpak in Zuidoost vorm moet krijgen, leven er bij Van Buren wel al de nodige ideeën als het om wonen gaat. “Een aanpak die we ook in Zaanstad hebben toegepast, is een positieve vorm van de Rotterdamwet. Dat betekent niet mensen weren, maar juist bepaalde groepen voorrang geven. Denk aan leraren en andere beroepen die je in een wijk hard nodig hebt en die ook ergens moeten wonen. Op die manier kan je een slimme koppeling maken tussen verschillende domeinen in de aanpak. Ik denk dan vooral aan de hotspotgebieden.” Een andere gedachte is om met hetzelfde doel de inkomensgrens voor sociale huurwoningen in die aandachtsgebieden te verhogen met bijvoorbeeld 20 procent.
Dergelijke maatregelen zijn niet zomaar even geregeld, want ze vragen medewerking van het Rijk. Daarnaast is er volgens Van Buren veel behoefte aan betaalbare koop en is het een idee om bewoners van Zuidoost voorrang te geven in nieuwe vrije sector huurwoningen. En hoewel Van Buren vanzelfsprekend het liefste helemaal van de verhuurderheffing af wil, zou het de meest kwetsbare wijken van Nederland volgens haar echt helpen als die heffing direct in die buurten geïnvesteerd kan worden. “Omdat een kwart van het bezit van Rochdale in Zuidoost staat, zou dat betekenen dat we 10 miljoen euro per jaar extra in dit gebied kunnen investeren.”  

Bewoners moeten het merken

Het doel van de aanpak in Zuidoost is om de bewoners in het stadsdeel vooruit te helpen. Cijfers op het gebied van schooluitval, armoede en werkloosheid liggen nog te ver van het Amsterdamse gemiddelde af. De beoogde aanpak moet helpen daar verandering in te brengen. Jadnanansing heeft er alle vertrouwen in dat bewoners in Zuidoost in de juiste omstandigheden die kansen ook zullen grijpen. “Een project dat al twee jaar loopt is daarvan een goed voorbeeld. In ‘ZO Werkt’ zijn verschillende partijen samen met succes bezig om jongeren aan het werk te krijgen.”
Ook Marshall ziet positieve ontwikkelingen, ook al scoort haar buurt misschien niet goed in de statistieken. “Een mooi voorbeeld vind ik een groep mannen die eerst op buurtbewoners wat intimiderend overkwam als hangende ouderen. Toen we met deze mannen gingen praten, bleek dat zij zich best willen inzetten voor andere buurtbewoners. Zo kan ineens een heel ander perspectief ontstaan.”