“Als opdrachtgevers veel aandacht aan toegankelijkheid besteden, is dat vaak omdat ze een kind of familielid hebben dat in een rolstoel zit”, valt architect Ed. Bijman op. “Dan begrijpen ze pas wat dat betekent voor je dagelijkse leven.” Iedere simpele handeling kost extra tijd als je in een rolstoel zit, weet hij sinds hij in 2010 een dwarslaesie kreeg bij een ongeval.

Image

Bijman zegt weleens tegen mensen met een beperking: jullie moeten meer van jezelf laten horen. “Maar zij zijn voor een groot deel gewoon bezig met overleven.” Eigenlijk moet de rest van de samenleving voor ze op de bres staan. Architecten zijn creatieve geesten die mooie dingen kunnen maken, vindt hij. “Maak dan ook mooie dingen die toegankelijk zijn!”

Als architect-in-residence buigt Bijman zich over het jaarthema van Arcam: Architectuur voor Iedereen. Samen met Séverine Kas, die door het syndroom van Usher langzaam doof en blind wordt, onderzoekt hij hoe architecten en opdrachtgevers over toegankelijkheid denken.
Inmiddels weet hij hoe je als architect het verschil kunt maken. “Het is fantastisch als klanten je vertellen hoe blij ze zijn dat ze weer bij hun vrouw en kinderen kunnen wonen in plaats van in een zorginstelling.” Volgens hem zie je pas wat een beperking betekent op het moment dat je achter de voordeur kijkt. “Daar zie je welke zorg er nodig is. Taken die met zorg te maken hebben, vragen echt veel tijd en ruimte.”

Voor een jonge vrouw in een elektrische rolstoel werd wonen en studeren in Leiden haalbaar door slimme, soms eenvoudige aanpassingen aan haar appartement. Eerder had ze op tien momenten per dag hulp nodig. “Door goed na te denken over wat zij wél kan en daar de inrichting op af te stemmen, is dat teruggebracht naar drie momenten op een dag. Moet je nagaan wat een vrijheid en zelfstandigheid dat geeft! Afhankelijk zijn betekent dat je niet volledig de regie hebt over je eigen leven. Het is heel waardevol als je dat als architect positief kunt beïnvloeden.”
Misschien is dit niet voor elke architect weggelegd. Maar er zijn volgens Bijman zaken die ze wel standaard kunnen meenemen. “We hebben bijvoorbeeld de wand tussen de badkamer en de slaapkamer weggelaten, zodat er ruimte genoeg is voor haar en een zorgverlener. Je kunt woningen zo ontwerpen dat zo’n muur niet dragend is, geen installaties bevat en dus eenvoudig kan worden weggehaald als dat nodig is.”

NEN-norm

Het zou natuurlijk niet van de goodwill van de opdrachtgever, gemeente of architect moeten afhangen. “Toegankelijkheid kan alleen slagen als alle partijen die betrokken zijn bij bouwplannen dezelfde uitgangspunten hebben.” Ontwikkelaars die hun klussen via tenders binnenhalen, willen graag een gelijk speelveld. “Als een ontwikkelaar als enige toegankelijkheid meeneemt, loopt die het risico de tender te verliezen.” De gemeente moet het dus als eis in de uitvraag zetten. En aannemers moeten bij de uitvoering niet besluiten het toch anders te doen. “Zo doen we dat altijd. Het mag volgens het Bouwbesluit”, zeggen ze dan, zucht Bijman.
Daarom is de nieuwe NEN-norm toegankelijkheid waaraan nu, mede door hem, wordt gewerkt van groot belang. Hierin staan de minimum kwaliteitseisen waaraan de toegankelijkheid van gebouwen en woningen moet voldoen. “De basis is eigenlijk dat wettelijk wordt vastgelegd dat je op zijn minst iedere woning moet kunnen bezoeken met wielen. Dus je moet je oma of opa met een rollator in ieder geval thuis kunnen ontvangen en ook met hen op het balkon kunnen komen.” Daarnaast worden richtlijnen opgenomen hoe woningen moeten worden ontworpen, zodat iemand met een beperking er ook kan wonen. 10 procent van een nieuwbouwprogramma zou zo ontworpen moeten worden.
Hij pleit voor professionele adviseurs toegankelijkheid, die al betrokken zijn als er wordt nagedacht over het Programma van Eisen. “Als je opdrachtgevers en architecten vanaf het allereerste moment begeleidt, snappen ze waar ze rekening mee moeten houden. Sommige architecten zien het als beperking, maar goede architecten zien het als ontwerpopgave. Een ontwerp wordt alleen maar beter, niet alleen functioneel, maar ook architectonisch.”

Arcam - Architects in residence

Image Foto: Arcam/Maarten Nauw Met het 2023 Jaarprogramma ‘Architectuur voor Iedereen’ richt Arcam zich specifiek op het vergroten van bewustzijn en interesse in toegankelijkheid in de bouw- en ontwerpwereld. Om zowel het onderzoek als het publiek te informeren zijn Séverine Kas (Accessibility) en Ed. Bijman (Rolstoelarchitectuur) uitgenodigd als Architects in Residence. Meer informatie over de bijdrage van Séverine Kas (Accessibility) en Ed. Bijman