Het waren de bewoners zelf die vijf jaar geleden voor het eerst aan de bel trokken bij woningcorporatie De Key. Deze huisvester was na een grote ruilactie met collega-corporatie De Dageraad eigenaar geworden van 173 woningen in vier blokken op het kruispunt Knollendamstraat-Polanenstraat middenin de Spaarndammerbuurt. Met hun Amsterdamse School-architectuur waren de woningen van buiten prachtig. Maar de bewoners kampten al jaren met vochtproblemen en met de cv-installaties was van alles mis. Na de forse renovatie in de jaren zeventig was er niet veel meer aan de huizen gedaan.

De Key besloot na overleg met de net opgerichte bewonerscommissie de technische situatie van de complexen te onderzoeken. Ook werden de woonwensen van de bewoners geïnventariseerd en kwam er een funderingsonderzoek om te zien wat er op termijn met de woningen kon worden gedaan. Vooruitlopend op de uitkomsten van de onderzoeken plaatste De Key alvast extra ventilatieroosters en koolmonoxidemelders. Met die maatregelen mocht de corporatie van Bouw- en Woningtoezicht nog twee stookseizoenen verder. Daarna moesten de ketels definitief zijn vervangen door modernere exemplaren.

De bewonerscommissie kreeg argwaan over de bedoelingen van de corporatie toen de resultaten van het funderingsonderzoek naar buiten kwamen. “Een onafhankelijk adviseur waarschuwde ons dat De Key hoogstwaarschijnlijk onze woningen wilde verkopen. Er waren dingen gemeten die je alleen doet als je wilt gaan splitsen”, aldus commissielid Helny Buising. Toch was ze niet ongerust, want in het sociaal plan voor de vernieuwing van de hele Spaarndammerbuurt stond zwart-op-wit dat bewoners niet konden worden gedwongen te verhuizen. “We waren niet tegen renovatie- en verkoopplannen voor de buurt, maar vonden dat de bewoners er niet de dupe van mochten worden. Dat is achteraf gezien in ons geval wel gebeurd.”

Bij De Key waren intussen meer negatieve berichten over het complex binnengekomen. In de rookkanalen van de centrale verwarming bleek asbest te zitten. Bewoners zouden hoe dan ook uit hun huis moeten bij het installeren van een nieuwe cv. “Het begon er steeds meer op te lijken dat het een grote renovatie ging worden”, vertelt procesmanager Roel van Kampen van De Principaal, de ontwikkelaar van De Key die het project heeft getrokken. “We vroegen ons af of we dan ook niet beter meteen een deel van de woningen konden samenvoegen en verkopen. Met het stadsdeel hadden we immers afgesproken om de buurt gevarieerder te maken.” Op 7 november 2002 kondigde de corporatie in een vol Polanentheater dan ook aan dat ze voor het complex de peildatum zou gaan aanvragen. Mensen zouden al op korte termijn stadsvernieuwingskandidaat worden en naar een ander huis mogen zoeken. De mededeling sloeg in als een bom.

Helny Buising kan zich het moment in het Polanentheater nog goed herinneren. “We waren als bewonerscommissie verbijsterd en voelden ons tegenover onze buurtgenoten voor gek gezet. Wij hadden iedereen immers voorgehouden dat alle opties nog open waren. Maar achter onze rug om had De Key het al lang op een akkoordje gegooid met het stadsdeel. Daar kwamen we pas veel later achter. Achteraf heeft mij dat nog het meest gestoord. De bewoners werden simpelweg voor voldongen feiten gesteld.”

Samen plattegronden tekenen

Ondanks de clash tussen de corporatie en de bewoners besloten de partijen met elkaar in gesprek te blijven. De bewoners wilden niet nog een keer voor het blok worden gezet. De Key vond het op haar beurt belangrijk om het project zo netjes mogelijk uit te voeren. Er volgden gezamenlijke tekensessies waarbij onder leiding van een architect werd gestoeid met plattegronden. Iedereen mocht daarbij zijn wensen op tafel leggen. Voor de bewoners was het bijvoorbeeld belangrijk dat niet alle mooie woningen aan het plantsoen zouden worden samengevoegd en verkocht. Ook moest iedereen die naar zijn eigen huurwoning wilde terugkeren, dat kunnen doen. De Key lette er juist op dat alle verbouwingen financieel haalbaar waren en er voldoende variatie ontstond in het project.

Toen het eindplaatje op tafel lag en bleek dat de bewoners uit twee van de vier blokken niet konden terugkeren naar hun woning, keurden de bewoners het plan van De Key af. De corporatie kon de bewoners wel op een aantal punten tegemoetkomen.

Er waren inmiddels zoveel stadsvernieuwingskandidaten naar elders vertrokken dat De Key iedereen terugkeer naar het complex kon beloven. Een deel van de bewoners moest wel naar een ander blok verhuizen en zou enkele jaren in een wisselwoning in de Houthavens of elders in de buurt moeten wonen. Het laatste gold ook voor de andere bewoners. Al konden sommigen door de beperkte renovatie van hun woning sneller terugkeren naar hun vertrouwde plek. Bovendien gaf De Key iedereen die wilde terugkeren, de garantie dat de huurprijs zou worden afgetopt tot huursubsidieniveau. Bewoners die konden terugkeren naar hun eigen woning en kozen voor een beperkte opknapbeurt, hoefden slechts een paar tientjes huurverhoging te betalen.

Spandoeken uit de kast

Toch sloeg de vlam in de pan. De spandoeken werden uit de kast gehaald en er volgde een protestmars naar het stadsdeelkantoor. Een aantal bewoners spande – met steun van de bewonerscommissie en de huurdersvereniging – een kort geding aan tegen De Key. Ook de actiegroep Stop Afbraak Sociale Huurwoningen, die zich al eerder tegen de plannen had gekeerd, begon zich nog heviger tegen het plan van De Key te verzetten. Tot ergernis van Roel van Kampen, die de verdraaiing van feiten door deze militante groep actievoerders achteraf als één van de vervelendste momenten van het hele proces beschouwt.

Het gedwongen vertrek van de laatste vijf bewoners die zich tot het laatste moment hadden verzet tegen hun uitplaatsing, heeft Helny Buising zelf niet meer meegemaakt. Nadat het besluit van De Key onontkoombaar was geworden, vroeg ze in 2004 de sv-status aan en vond via Woningnet al snel een prachtige driekamerwoning in een appartementencomplex vlakbij het Vondelpark. “Een lot uit de loterij”, geeft ze eerlijk toe. “Ik zag er net als veel andere ouderen tegenop om zeker drieënhalf jaar in een wisselwoning te moeten zitten. Bovendien kon ik deze prachtige woning niet laten lopen.” Toch doet het haar nog steeds zeer dat ze na 35 jaar in de Spaarndammerbuurt min of meer gedwongen moest vertrekken. “Als ik direct in de nieuwe ouderenwoningen had kunnen komen die ze nu in één van de blokken bouwen, was ik zeker gebleven. Maar door de problemen met de oude cv-ketels kon het project niet in fasen worden uitgevoerd en moest iedereen in het najaar van 2004 weg uit het complex.”

Winst op lange termijn

Een groot aantal mensen heeft zijn woonsituatie volgens Roel van Kampen door middel van doorschuiven binnen het complex of herhuisvesting elders kunnen verbeteren. “Veel bewoners kwamen toch uit een krappe tweekamerwoning en konden op een andere plek wooncarrière maken. Drie huurders besloten zelfs een woning in het gerenoveerde complex te kopen. Slechts een kwart van de bewoners keerde terug naar een sociale huurwoning en zit inmiddels weer in het complex. Alleen het blok met de WIBO-woningen (red.: wonen in beschermde omgeving) is nog niet klaar.”

De renovatie zal De Key op korte termijn weinig winst opleveren. “Wij kijken vooral naar de verdiensten op lange termijn. Dan kunnen we lege woningen voor 98% van de maximaal redelijke huur of in de vrije sector gaan verhuren. Dat er veel belangstelling is voor de woningen, hebben we gemerkt aan de appartementen die we te koop aanboden. Op elke woning reageerden er bijna twintig mensen. Allemaal jonge stellen die bewust voor deze buurt hebben gekozen en de menging van koop en huur wel kunnen waarderen. In dat opzicht zitten we met de vernieuwing van de Spaarndammerbuurt op de goede weg.”

Jaco Boer