Eric van Kaam, regiodirecteur Ymere Wonen Oost, benadrukt dat bij zijn corporatie behoud en herstel uitgangspunt is. “Maar soms zijn panden zoals in de Derde Oosterparkstraat zo slecht dat sloop de enige reële optie is en bovendien biedt het de kans woningen aan de buurt toe te voegen die er nu niet zijn. Voor ouderenwoningen bijvoorbeeld heb je een lift nodig. Dat lukt simpelweg niet in negentiende-eeuwse panden.” Bovendien benadrukt hij dat een deel van de nieuwe woningen voor de sociale huursector behouden blijft en dat Ymere na gesprekken met betrokkenen dat aandeel heeft uitgebreid. “Maar duurdere huur en koop is ook nodig, want de mensen die daar gaan wonen dragen bij aan de buurteconomie. Het succes van bijvoorbeeld de Pijp is aan die mensen te danken.”

Behoud sociale woningbouw

Toch is het verschil van inzicht over de toekomst van de stad tekenend voor de verhoudingen. Krakers claimen voor behoud van sociale woningbouw te strijden in een tijdsgewricht waarin verkoop van dergelijke woningen beleid is geworden. Volgens hen komen mensen met lage inkomens in de verdrukking, zijn woningcorporaties alleen maar uit op financieel gewin en bouwt de stad alleen nog voor de middeninkomens.
Van Kaam: “Ik krijg vaak te horen: jullie laten de boel verloederen om er vervolgens veel geld aan te verdienen en de bewoners weg te pesten.” De regiodirecteur vindt dat onterecht. “Ik heb regelmatig tegen krakers gezegd: ‘Wij hebben hetzelfde uitgangspunt. Ook wij willen leefbare en goede buurten, wij zijn geen speculanten.’” Wederzijds wantrouwen overheerst. Zo neemt Van Kaam op zijn beurt de alternatieve plannen van de bewonersvereniging niet erg serieus. “De oude kraakbeweging was veel idealistischer. Alternatieve plannen zie ik tegenwoordig toch vooral als een politiek statement waarbij goodwill in de buurt wordt gezocht als legitimatie van het eigen belang.”
Volgens kraakster Sofie uit het Verbindingsblok in de Pijp klopt dat en is daar ook niks mis mee. “We hebben nu een serieus alternatief voor de panden die we gekraakt hebben. Daarvoor proberen we bij het stadsdeel, maar ook in de buurt steun te krijgen. Op die manier willen we eigenaar Eigen Haard onder druk zetten om ze te verkopen aan een ontwikkelaar die de helft van de sociale woningen wil behouden.”

Verbindingsblok

Net als in de Derde Oosterparkstraat is de toekomst van de panden in de Verbindingsstraat in de Pijp een slepende kwestie. Eigen Haard kondigde tien jaar geleden aan dat ze tegen de grond zouden gaan, maar dat werd keer op keer uitgesteld. Intussen verloederden de panden en werden ze gekraakt. Voor Herre de Vries van de Huurdersvereniging, is dat ook een reden waarom de stadsdeelraad geneigd zal zijn om maar in te stemmen met de sloop/nieuwbouwplannen van Eigen Haard. “Ze zijn al lang blij dat er iets gebeurt, maar het zou jammer zijn, want het alternatief verdient een serieuze kans.”

De projectleider van Eigen Haard laat weten dat ook voor zijn corporatie behoud en herstel doorgaans uitgangspunt is. Maar na onderzoek bleek dat de panden daarvoor te erg verzakt zijn. “We bouwen op die locatie koopwoningen terug, maar in de Rustenburger- en Kuiperstraat komen wel sociale huurwoningen. Op die manier komen we toch op de politiek acceptabele dertig procent uit.”
De krakers raakten in het voorjaar op de stoep voor hun buurtcafé Eigenaardig met ontwikkelaar Lenny Balkissoon in gesprek over de toekomst van de panden. Balkissoon had zich als buurtbewoner al langere tijd geërgerd aan de staat van de woningen en maakte met de krakers een alternatief plan. Het uitgangspunt daarvan is: behoud en herstel, waarbij de helft van de woningen in de verkoop gaat en de andere helft als sociale woningen behouden blijft. Balkissoon is bereid daar miljoenen in te steken, maar Eigen Haard wil het blok nu niet meer van de hand doen. De projectleider: “Ze zijn te laat want onze plannen liggen al klaar. Als de ontwikkelaar eerder naar ons toe was gekomen, dan hadden we een andere situatie gehad. Maar nu zit er zoveel tijd en geld in de voorbereiding dat we dit prachtige project gewoon willen doorzetten.” Bovendien wijst hij erop dat de verkoop van de woningen in de Verbindingsstraat nodig is om onder meer nieuwe sociale woningbouw even verderop te kunnen financieren.

Geen gesprekspartner

Eigen Haard schreef in een reactie op het plan van de krakers en Balkissoon dat “deze groepering geen gesprekspartner is van ons”. Meer principieel vindt de woningcorporatie dat de krakers er niet kunnen blijven wonen als een deel van de sociale woningbouw behouden zou blijven. De projectleider: “Duizenden mensen staan op een wachtlijst en dan zouden deze krakers ineens voorrang krijgen? Dat is een vrijbrief om toch vooral te gaan kraken en zo een woning af te dwingen.”
Volgens De Vries is dat een kromme redenering. “Als de nieuwbouwwoningen in de verkoop gaan, dan zijn ze sowieso verloren voor de sociale huursector. Het argument van Eigen Haard gaat daarom niet op.” Hein de Haan vindt dat juist de lange Amsterdamse geschiedenis van kraken gezorgd heeft voor gemengde wijken met een veelheid aan voorzieningen. “Kijk maar naar het bekende voorbeeld van de grachtengordel. Juist omdat daar gekraakt is, heb je daar ook kunstenaars en buurtvoorzieningen. Het belang daarvan voor de stad is veel groter dan het individuele belang dat iemand misschien voordringt bij het verkrijgen van een woning. De stad heeft creativiteit nodig. Bovendien ging kraken altijd over behoud of uitbreiding van het aandeel sociale huurwoningen.”
Volgens De Haan gaat er nu nog veel mis met het organiseren van alternatieven. “Het ontbreekt vaak aan een goede strategie, omdat verschillende partijen elkaar niet kennen en de timing niet goed is. De belangrijkste beslissingen zijn vaak al genomen.” Alternatieve plannen van krakers, al dan niet gecombineerd met projectontwikkelaars, komen nog niet heel vaak voor. Erik de Vlieger was in de jaren negentig een van de eersten, een uitzondering.
Van Kaam sluit alternatieve plannen niet principieel uit. Soms kunnen die goed uitpakken, vindt hij. De Berlageblokken in de Indische Buurt bijvoorbeeld stonden jarenlang op de slooplijst maar na een succesvolle lobby om van de gebouwen een rijksmonument te maken, werd Ymere genoodzaakt om de plannen aan te passen, de panden te behouden en er studentenwoningen van te maken. Van Kaam: “Daar zijn we nu tevreden mee want studenten zorgen voor de noodzakelijke levendigheid. En het laat ook zien dat we ervoor moeten waken dat wij als corporatie arrogant worden. Daarom moeten we met andere partijen in de stad blijven praten en samen met betrokkenen in een vroeg stadium plannen maken. Ook met krakers, want ook al zijn we het vaak niet eens, een ding moet ik ze meegeven: ze zijn wel erg betrokken bij de stad.”