De elf flats staan er weer prachtig bij, maar de renovatie van Het Breed vlakbij het Buikslotermeerplein in Noord kende een lange en roerige geschiedenis. Volgens projectleider Rob Oosterloo dateren de eerste renovatieplannen voor het ensemble van architect Van Gool al van voor de eeuwwisseling. “Er moest op een gegeven moment iets gebeuren. Sinds 1968 was er nooit groot onderhoud uitgevoerd. Eind jaren zestig, toen het complex opgeleverd werd, was Het Breed modern en hip. Maar in de loop der tijd veranderde de bevolkingssamenstelling en verloederde het complex.”
De woningen beschikten over enkelglasramen, een verouderd collectief verwarmingssysteem en open entrees naar de openbaar toegankelijke bovenstraten. Oosterloo: “Met de renovatie wilden we de 1176 woningen vernieuwen, het gehele complex verduurzamen en de veiligheid verbeteren.” Aanvankelijk verliep de planvorming moeizaam, omdat er meer dan tien woningcorporaties bij betrokken waren. Na fusies en een herverdeling bleven alleen Ymere en Eigen Haard over, met 60 respectievelijk 40 procent van het bezit.

Openbare bovenstraten

Maar ook nadat Eigen Haard en Ymere alleen aan het roer stonden, verliep het renovatieproces stroef. Bewoners en corporaties leken het lang slechts over één ding eens: dat er iets moest gebeuren. Maar over wát en hoe ontstond op bijna elk punt strijd. Vooral het afsluiten van de openbare entrees deed de gemoederen hoog oplopen. De bovenstraten, waaraan de woningen liggen, waren altijd openbaar toegankelijk geweest. De corporaties zagen dat als een onwenselijke situatie, omdat het uitnodigde tot overlast. Nieuwe entreegebouwen moesten ongewenste bezoekers buiten het complex houden. Bewoners waren verdeeld over de afsluiting. Enkele tegenstanders stapten uiteindelijk naar de rechter om de inbreuk op de architectuur van Van Gool te voorkomen. Bovendien zag een deel van de bewoners op tegen een dagelijkse gang naar de nieuwe brievenbussen in het entreegebouw.
Voor de corporaties was afsluiting een harde eis. Stadsdeel Noord stemde na een verhit debat in met de ‘wegonttrekking’ van de luchtstraten. Voorzitter Frank Witzen van de bewonersvereniging stond bij de officiële opening nog even stil bij de plannen die wél zijn tegengehouden, zoals de samenvoeging van 500 tot 250 woningen en het compleet weghalen van de luchttunnels. “In het overleg hebben we de randen opgezocht van wat kon.”

Duurzaamheid

Ongeveer tien jaar geleden sloten woningcorporaties Ymere en Eigen Haard, Eneco en de huurders een ambitieuze overeenkomst om de energievoorziening te vernieuwen. Door woningisolatie, duizend zonnepanelen, nieuwe ketels en overschakeling naar individuele lagetemperatuurverwarming wilde men de CO2-uitstoot met de helft terugbrengen, terwijl het wooncomfort erop vooruit moest gaan.
Hoewel iedereen deze doelstellingen onderschreef, ontstond er een hevige discussie over de grote nieuwe radiatoren in de woningen. Bovendien vreesden bewoners dat de kosten voor de individuele verwarming hoger zouden uitvallen. Oosterloo voorspelde in 2013 juist een kostendaling. “Gemiddeld gaan bewoners er veertig euro per maand op vooruit, ook al zal dat per huishouden en afhankelijk van het individuele verbruik verschillen.” Witzen heeft nog geen breed inzicht in de energiekosten, maar krijgt signalen dat er bewoners zijn die meer voor hun energie betalen dan voorheen. “Een groot deel van de huurders heeft een laag inkomen. Dat is voor hen echt een probleem.”

Uitonderhandelen

De renovatie beleeft in 2008 een valse start doordat de aannemer dermate slecht werk aflevert dat de opknapbeurt na korte tijd wordt stilgelegd. Het leidt tot nog meer wantrouwen onder de kritische bewoners, waardoor elk punt tot in detail wordt uitonderhandeld. In 2013 kan de renovatie dan eindelijk van start gaan; het ensemble van elf flats is inmiddels voorgedragen als jong monument.

Kosten

De renovatie heeft de corporaties uiteindelijk 120 miljoen euro gekost. Oosterloo: “Naast de daadwerkelijke uitvoering inclusief een asbestsanering die binnen de planning is gerealiseerd, heeft het project verschillende keren stilgelegen. Dat kost geld, net als het afkopen van aannemers die hun werk volgens ons niet naar behoren deden.”
Een deel van de investering wordt terugverdiend door – bij mutatie – een deel van de sociale huurwoningen te verkopen. Met de verkoop, die naar verwachting tien tot vijftien jaar gaat duren, proberen Ymere en Eigen Haard bovendien de menging in de wijk te vergroten. Bij de start werd ingezet op verkoop van de helft van de woningen. Ymere zegt nu dat aan de hand van de nieuwe ondernemingsstrategie dat aandeel nog wordt heroverwogen.
Oosterloo is blij dat het complex ondanks de hoge renovatiekosten niet is gesloopt: “Daar is het complex te bijzonder voor.” Sloop is voor de bewonersvereniging wel een doemscenario geweest. Witzen: “De balans tussen bebouwing en groen is hier heel bijzonder. En de architectuur natuurlijk, zeker als je die vergelijkt met wat tegenwoordig neergezet wordt.”
De zittende huurders betalen na renovatie, afhankelijk van de grootte van de woning, slechts zes tot twaalf euro meer huur. Oosterloo: “Alleen het dubbelglas is verrekend in de huur.”
Volgens Witzen is die beperkte huurverhoging niet onlogisch: “Er was al zo lang niks aan de woningen gedaan. Maar we zijn heel tevreden dat het er nu weer netjes uitziet.” Hij wijst er wel op dat vrijkomende sociale huurwoningen door de corporaties naar de maximale huur worden opgetrokken.

Losse eindjes

Hoewel minister Blok onlangs het renovatieproces feestelijk afsloot, is de bewonersvereniging er nog niet helemaal klaar mee. Witzen: Wij willen binnen een jaar de renovatie evalueren.” Dan denkt hij bijvoorbeeld aan het functioneren van de entreegebouwen en de afgesloten onderdoorgangen. “Sommige bewoners moeten nu flink omlopen omdat ze niet meer gebruik kunnen maken van de onderdoorgangen.” De nieuwe entreegebouwen scheppen ook weer nieuwe problemen: de intercom wil nogal eens haperen en er wordt ook nog steeds rondgehangen door jongeren.
Oosterloo: “Bewoners moeten dat in principe gezamenlijk oplossen maar onze huismeesters letten daar ook op.” De grote loopafstand naar de brievenbussen is volgens hem een kwestie van wennen. “In ieder ander appartementencomplex halen bewoners ook hun post op. Dat doen ze dan als ze er langs komen.”
Zeker in het begin ontvingen de corporaties veel klachten over de lagetemperatuurverwarming. Oosterloo. “Wij hebben metingen uit laten voeren en de minimale temperatuur iets verhoogd, waardoor een woning nu tot 25 graden verwarmd kan worden. Dat is niet ongewoon, maar het hele systeem reageert anders dan mensen gewend waren.”
Toch zijn de klachten volgens Witzen niet verdwenen. “Vooral voor oudere mensen is dit heel vervelend, zij krijgen het niet warm genoeg.”
Op basis van de monitoring van de eerste twee HR-ketels blijkt dat de CO2-reductie met vijftig procent wordt gehaald. Oosterloo verwacht dat dat voor de andere – nieuwere – ketels net zo geldt. Alle maatregelen leiden tot energielabels C of D, volgens Oosterloo het maximaal haalbare in dit complex.