Aantal huisuitzettingen lijkt dit jaar weer toe te nemen
| Kwestie van verkeerde keuzes maken |
| De Vliegende Hollander werd enkele maanden geleden door een pastoor op de hoogte gebracht van het geval Petra, een alleenstaande vrouw die op het punt stond ontruimd te worden. Ze had een huurschuld van 2800 euro en zou binnen tien dagen op straat staan. De Vliegende Hollander startte een onderzoek. Karlijn Stockmann was een van de twee medewerkers van de Vliegende Hollander die een bezoek brachten aan Petra. Stockmann: “De vrouw die bij ons kwam zag er tiptop uit. Maar toen we op huisbezoek gingen zagen we direct dat er wel degelijk iets mis was. De woning was een grote chaos en volkomen verwaarloosd. Op ons verzoek hebben vervolgens medewerkers van de afdeling Vangnet en Advies van de GG&GD Petra bezocht. Hun bevinding was dat er geen sprake is van een psychiatrisch probleem. Dan moet je verder zoeken.” Petra bleek al van veel voorzieningen, waaronder schuldhulpverlening, gebruik te hebben gemaakt. De vrouw, die een uitkering heeft, weigerde echter inkomensbeheer. Stockmann: “Na een aantal gesprekken kom je er achter dat deze cliente in een sociaal isolement verkeert en steeds weer verkeerde keuzes maakt. Ze betaalt haar rekeningen niet, maar geeft haar geld uit aan andere dingen, bijvoorbeeld om anderen te helpen die ook schulden hebben. Zo stapelen haar eigen problemen zich op.” De Vliegende Hollander trof een regeling met de deurwaarder van de woningcorporatie om de huurschuld weg te werken. Bovendien is de afdeling Woonbegeleiding van het Leger des Heils ingeschakeld om de woning weer leefbaar te maken en wordt de Bijzondere Bijstand aangesproken om spullen te kopen om de woning op te knappen. Zo zijn er vier of vijf instanties betrokken bij een enkele ontruiming. Stockmann: “Het is heel jammer dat zo’n geval zo laat wordt gemeld. Er was al lange tijd sprake van schulden en er waren verschillende instanties bij betrokken, maar er wordt dan toch niet adequaat opgetreden. Pas als het bijna te laat is worden wij ingeschakeld.” |
Jørn Kost is sinds 1999 schuldhulpverlener bij de AWV. Samen met een collega behandelt hij rond de 350 zaken per jaar. De AWV besloot een eigen afdeling voor schuldhulpverlening op te zetten toen het aantal ontruimingen eind jaren negentig ‘schrikbarend toenam’. Kost: “We hielden altijd wel een oogje in het zeil bij problematische huurders. Maar nu proberen we zo preventief mogelijk te werk te gaan. Na een eerste aanmaning worden huurders attent gemaakt op de mogelijkheid van schuldsanering. Komt het toch tot een ontruimingsvonnis, dan nog zullen we er alles aan doen om uitzetting te voorkomen. Dat lukt in bijna alle gevallen.”
Vaak gaan de schuldhulpverleners op huisbezoek. Kost: “Dat doen we meestal onaangekondigd. Niet om de mensen dwars te zitten, maar om een goed beeld van de situatie te krijgen. Aan de hand van onze bevindingen kunnen we maatregelen nemen. In veel gevallen – vooral bij de zogenoemde draaideurdebiteuren - komt dat neer op inkomensbeheer. Dan gaat het om betaling van zowel de huur, het gas en licht en de ziektekosten”.
Corporaties ontruimden in 2003 vijftien procent minder woningen dan in 2002, het aantal ontruimingen wegens huurschuld zakte met 34 procent. Maar AWV ziet dit jaar een stijging. In 2003 werden zestien woningen ontruimd, dit jaar al 22. Kost benadrukt dat in geen enkel geval sprake was van werkelijke huisuitzetting. “Mensen worden door ons zelden echt op straat gezet. Ontruiming is meer een juridische omschrijving. De mensen zijn vaak al vertrokken – dat is de categorie ‘noorderzonners’ – en de ontruiming houdt dan in dat de inboedel wordt opgeslagen.”
Sinds de schuldhulpverlening actief is, is het aantal ontruimingen bij de AWV – die ruim zeventienduizend woningen bezit - flink teruglopen. Dit is niet alleen in het voordeel van de huurders. Iedere ontruimingsprocedure kost de corporatie ongeveer vierduizend euro. Maar dit jaar is dus weer een stijging zichtbaar. Ook worden de problemen volgens Kost complexer: steeds meer mensen hebben psychische problemen en de regels en voorwaarden voor schuldsanering worden ingewikkelder.
De komst van de euro en de stagnerende economie spelen volgens Kost een belangrijke rol bij het ontstaan van schulden. “Maar we zien mensen vooral vaak de dupe worden van de administratieve puinhoop bij uitkeringsinstanties als het UWV. Wanneer iemand werkloos wordt, duurt het soms maanden voor een uitkering rond is. In de tussentijd stapelen de rekeningen zich op en is het leed vaak al niet meer te overzien. Bovendien zijn de eisen voor een uitkering veel strenger geworden en uitkeringen worden sneller gekort of zelfs stopgezet. Zeker niet onbelangrijk is dat de vaste lasten voor iedereen zijn toegenomen. Ik voorspel dat het aantal mensen met flinke schulden de komende jaren verder toeneemt.” Uit een recent onderzoek van de FNV is gebleken dat de wachttijd voor bijstand of een WW-uitkering op dit moment een tot drie maanden bedraagt, soms oplopend tot een jaar.
Is de schuld zo groot dat inkomensbeheer noodzakelijk is, dan doet zich een ander probleem voor: de groeiende wachtlijsten bij de bureaus voor schuldhulpverlening. AWV, De Key en Het Oosten hebben zelf een afdeling schuldbeheer, de andere corporaties niet. Volgens Kost zou er op federatief niveau samengewerkt moeten worden om mensen met schuld sneller in een hulptraject te krijgen. “Alle corporaties zouden mee moeten werken om een door onszelf gefinancierd systeem voor inkomensbeheer te starten. Dan hoeft niet iedere corporatie opnieuw het wiel uit te vinden, maar kan er via een bestaand systeem preventief worden opgetreden. Met vroegtijdige opsporing voorkom je veel ellende en raken de bureaus voor schuldhulpverlening niet overbelast.”
Op dit moment wordt bij de AWV hoofdzakelijk ingegrepen wanneer er al een ontruimingsvonnis ligt, maar er worden plannen ontwikkeld om in de toekomst nog sneller te kunnen reageren wanneer er sprake is van huurschuld. Corporaties treden ook eerder op tegen overlast. Het aantal ontruimingen wegens overlast steeg van 2002 naar 2003 van 31 naar 55.
Bemoeien werkt
‘Bemoeien werkt, dus er op af’, is het stokpaardje van Marc Räkers, adviseur van HVO-Querido en initiatiefnemer van het Mobiel Team en de Vliegende Hollander. Die laatste instantie weet ieder jaar ruim zeshonderd ontruimingen te voorkomen. De subsidie van de Vliegende Hollander wordt echter stopgezet. De woningcorporaties en de maatschappelijke dienstverlening zullen die taak moeten overnemen. Räkers is ervan overtuigd dat het niet ontbreekt aan goede wil bij de betrokken instanties. Maar het is organisatorisch heel lastig om de werkzaamheden zodanig op elkaar af te stemmen dat veel ontruimingsleed kan worden voorkomen.
In het aanvalsplan ‘Er op af’ zijn alle fasen die bij een ontruiming worden doorlopen in kaart gebracht. Op die manier wordt inzichtelijk gemaakt wie, wanneer en hoe in actie moet komen. Räkers constateert gebrek aan samenhang in rapportage en uitvoering. “Maar ik moet toegeven dat het niet makkelijk is om in een stad als Amsterdam met al die verschillende rayons, stadsdelen en woningcorporaties eenduidig beleid van de grond te krijgen. Toch is dat echt noodzakelijk. Als dit plan niet lukt, hebben we over een paar jaar de grootste problemen. Vooral als je kijkt naar de forse stijging van het aantal mensen dat in financiële problemen raakt en een beroep doet op de schuldhulpverlening, die daardoor op zijn beurt overbelast raakt.”
| Dramatische stijging verkoop bij executie |
| Het aantal executieverkopen van woningen is sinds begin 2002 dramatisch gestegen. In de eerste helft van dit jaar werd bijna de helft van het totale aantal geveilde woningen op Eerste Amsterdamse Onroerend Goed Veiling onvrijwillig verkocht. In 2001 was dat nog geen twintig procent. Directeur Didi van den Elsaker van de veiling: “Het betreft vooral mensen die hun woning in 2000 en 2001 hebben gekocht, toen de huizenmarkt op zijn hoogtepunt was. Vaak zijn ontslag of relatieproblemen er de oorzaak van dat mensen de hypotheek niet meer kunnen opbrengen en meestal zijn er ook andere schulden. Zowel de hypotheekverstrekkers als de mensen die gedwongen worden tot verkoop, hebben de mazzel dat we een goed georganiseerde veiling hebben. Hierdoor brengen die woningen vaak toch nog een marktconforme prijs op.” Ook bij de Vliegende Hollander kloppen steeds vaker eigenwoningbezitters aan die hun hypotheek niet meer kunnen opbrengen en hun huis dreigen kwijt te raken. De Vliegende Hollander biedt echter alleen hulp bij huurschuld. |
Afnemende tolerantie
Igor van Laere, sociaal geneeskundige dak- en thuislozenzorg van de GG&GD, is een onderzoek gestart om er achter te komen welke huishoudens met welke problemen worden ontruimd en hoe de hulpverlening hier op inspeelt. Dit gebeurt in samenwerking met de woningcorporaties en de meld- en coördinatiepunten. Hoewel het onderzoek nog niet is afgerond, is een van de conclusies dat het schort aan de registratie van zogenoemde probleemhuishoudens bij de betrokken instanties.
Van Laere: “Je krijgt een beter zicht op de problematiek wanneer de instanties op gelijke wijze registreren en rapporteren en van daaruit een gezamenlijk doel formuleren. Op die manier kan er tijdig worden ingegrepen wanneer het mis dreigt te gaan. ”De meeste ontruimingen vinden plaats in verband met huurschuld. Het aantal ontruimingen door extreme overlast bedroeg de afgelopen jaren ongeveer vijf procent van het totaal. Drie procent van de mensen die wegens overlast werden ontruimd, werd opgenomen in de psychiatrie. Afnemende tolerantie van buurtbewoners heeft er de afgelopen jaren toe geleid dat corporaties eerder besluiten tot ontruiming over te gaan in gevallen van extreme overlast.
Het aantal ontruimingen wegens onrechtmatige bewoning nam in 2002 toe door het project Zoeklicht. Bij illegale bewoning (dat geldt tevens voor uitgeprocedeerde asielzoekers) kan de hulpverlening niets doen. De Vliegende Hollander bemiddelt alleen de bewoner een huurovereenkomst heeft. Afgaand op de eerste onderzoeksresultaten denkt Van Laere dat alleenstaande, mannelijke drugsgebruikers het grootste risico lopen om ontruimd en vervolgens ook dakloos te worden. Maar vaker gaat het om een combinatie van factoren die leiden tot torenhoge schulden en uiteindelijk huisuitzetting.
Janna van Veen