Town Planning in the Netherlands since 1800

In een periode waarin de vierkante meterprijs toonaangevend is en de overheid zich terugtrekt uit ruimtelijke projecten, verschijnt een prachtig boek over stedelijke ontwikkeling in Nederland. Hoewel de titel doet vermoeden dat het gaat om een lineair historisch overzicht, is dat maar ten dele waar. Het is de verdienste van dr. Cor Wagenaar (historicus, 1960) dat hij de stedelijke transformatie in het Nederland van de laatste twee eeuwen plaatst in het licht van wereldwijde economische en filosofische ontwikkelingen.
Onderliggende ideologische motieven komen daardoor uitgebreid aan bod. Zo was de stedenbouwkundige presentatie Interbau (1957) een westerse reactie op de Oost-Duitse Stalinallee, die de veronderstelde macht van het proletariaat moest verbeelden tijdens de Koude Oorlog. Oost-Berlijners konden er vanaf de S-Bahn een jaloerse blik op werpen. Wagenaar begint met een interessante proloog over de Verlichting in Nederland. Rond 1800 ontstond een grote behoefte (en noodzaak) om onze steden opnieuw vorm te geven, aan de hand van uit het buitenland overgewaaide idealen. En zo behandelt hij aan de hand van zeven thematische perioden ook zeven ideologische invalshoeken. ‘Geopolitieke clusters’ noemt hij het zelf.
Het is een erudiet maar zeer leesbaar boek. Wagenaar kan schrijven. Eén van de rode draden is de verhouding tussen de mens en zijn al dan niet natuurlijke omgeving. Want waar is het echte landschap gebleven? Bijna iedere Nederlander leeft in een geplande, stedelijke setting. In de ontstane ruimte lezen we de geschiedenis af. Want door de eeuwen heen moest de urbane vormgeving niet alleen talloze functionele problemen oplossen (hygiëne, transport, huisvesting etc.), maar werden ondertussen ook ideologische boodschappen uitgedragen. Zo was het modernisme, als erfgenaam van de verlichting, de uitdrukking van het aardse, humanistische paradijs. (Tegenwoordig overigens een versleten stijlfiguur.)
Er valt veel meer te vertellen over dit boek, zoals de goed gekozen kaarten (tot aan de Visie Amsterdam 2040!), de mogelijkheid om hoofdstukken apart te lezen en de interessante beschrijving van de internationale oriëntatie en inspiratie van Nederlandse planologen. In dit boek zijn de embryo’s van tien andere boeken aanwezig. Zo zou het bijvoorbeeld spannend zijn de soms panische citybranding in een tijdperk van vervaging van nationale grenzen en globalisering uit te werken. Daar kijken we vast naar uit!