Het Hofje - Bouwsteen van de Hollandse stad

Wie kent ze niet: Hofjes - besloten groene woonomgevingen met kleine huizen rond een binnentuin. Het is een typerend onderdeel van Hollandse steden. De auteur van Hofjes, Willemijn Wilms Floet, heeft de hofjes van de Randstad-steden Amsterdam, Leiden, Gouda, Den Haag, Delft, Rotterdam en Dordrecht in kaart gebracht. De architectuurhistorica promoveerde op het onderwerp Hofjes in 2014 en heeft die kennis nu verwerkt in een kloek boekwerk voorzien met fraaie fotografie van Katje Effting.
Een groot aantal hofjes heeft de eeuwen overleefd en niet zelden worden ze nog altijd bewoond door alleenstaande ouderen. Het eerste 'hofje van liefdadigheid' werd aan het eind van de veertiende eeuw gebouwd. De eerste opdrachtgever was een vermogende Haarlemmer die zich geroepen voelde arme ouderen te huisvesten. Dat werd Hofje de Bakenesserkamer. Vele rijke Hollandse stedelingen volgden zijn voorbeeld. Ongetwijfeld waren ze bezield door naastenliefde en religieus plichtsbesef, maar het was vast ook verleidelijk om op deze wijze je naam aan de stad te kunnen verbinden.
Floet gaat niet over een nacht ijs. Ze beschrijft weliswaar de functie van het hofje als sociale voorziening, maar haar invalshoek is minder sociologisch dan architectuurhistorisch. Ze onderzoekt het hofje als een architectonisch ontwerpvraagstuk: hoe zijn de hofjes verankerd in het stedelijk weefsel en welke architectonische ontwikkeling hebben ze doorgemaakt? Volgens haar hebben opeenvolgende generaties architecten het hofje als model voor de Nederlandse woningbouw gebruikt.
Het boek is vol minutieus getekende plattegronden, gevelbeelden en kadastrale kaarten. Ze onderscheidt afgesloten hofjes achter een muur, verborgen oases met een deurgevel, monumentale hofjes met een poortgevel en hofjes als stadspaleis. Die laatste categorie is een curieuze en zeldzame verschijningsvorm uit de achttiende eeuw. De archictectuurmode uit die tijd had een belangrijke invloed; de voorgevel werd soms uitgevoerd als luxe grachtenpand.
Floet heeft in Amsterdam meer dan zestig hofjes ontdekt waarvan de meeste in de De Jordaan zijn of waren gelegen. Daar zitten inderdaad verborgen oases bij. Misschien kan er op basis van deze studie nog eens een overzichtelijk gidsje worden gemaakt voor hofjeswandelingen.