Via via hoorde ik ervan, de gratis driedaagse online training Gasvrij Wonen van Milieudefensie. Bedoeld voor mensen die zelf hun buurt aardgasvrij willen maken. Ik ben niet helemaal de doelgroep, want in mijn wijk is het besluit top-down genomen. De mensen bij deze training regelen het liever zelf. Bottom-up dus. Iedereen is intrinsiek gemotiveerd en het klimaat en de belangen van burgers staan voorop. Een verademing.

Overigens ken ik Milieudefensie goed omdat ik al jaren voor hun onafhankelijke opinieblad schrijf. Dat ze ook dit soort cursussen aanbieden wist ik niet.

Op de eerste avond ging het over de techniek, de politieke context en de positie van bewoners. De trainster is Kirsten Notten van Energie Samen, de landelijke koepel en belangenvereniging voor duurzame energie-communities. Zij geven lokale initiatieven een stem op regionaal en landelijk niveau en ondersteunen ze ook. Ik ben onder de indruk van de enorme hoeveelheid informatie die duidelijk, helder en vooral eerlijk is. Neem vooral contact met ze op als je collectief van het aardgas wil. Het begint vaak met een paar enthousiastelingen. Medestanders vinden en lobbyen bij de gemeente kun je leren. Sterker, daar gingen avond 2 en 3 van deze training over.

Waardevol vond ik dat men de warmtetransitie definieerde als wicked problem, dat is misschien een probleemcategorie net onder de Gordiaanse knoop. Aardgasvrij is om allerlei redenen moeilijk oplosbaar: omdat er zoveel partijen betrokken zijn, er tegenstrijdige belangen zijn, het sociaal complex is, de kosten hoog zijn en oplossingen weer tot nieuwe problemen kunnen leiden. Dat er altijd winnaars en verliezers zullen zijn en er geen pijnloze oplossing is, had ik natuurlijk al ondervonden. Het is fijn als dat wordt benoemd. Het wekt vertrouwen als problemen niet worden weggewuifd. Overigens waren er ook bij de overschakeling van kolen naar gas verliezers. Eerst Limburg, vanwege het sluiten van de mijnen, maar later ook Groningen, vanwege de aardbevingen. Dat wordt vaak onder het tapijt geveegd, maar niet hier.

Hoe los je wicked problems volgens Energie Samen op? Gewoon beginnen en leren. De getoonde illustratie van een grote, onoverzichtelijke kluwen die langzaam uit de knoop raakt, vind ik ontzettend herkenbaar. We kennen de eindoplossing nog niet, we zitten middenin de kluwen. Als burger die gepusht wordt een keuze te maken, is dat geen comfortabele positie. Het helpt enorm om die kluwen onder ogen te zien en opties daadwerkelijk open te houden aangezien we het probleem nog niet volledig kunnen overzien. De gekozen route moet dus niet in beton zijn gegoten. Een opstelling die ik niet terugzie in het beleid van de gemeente of het Rijk.

Je kan erop wachten dat iemand bij bijeenkomsten over 'van gas los' zegt: waarom wachten we niet op waterstof? Die optie werd hier meteen van tafel geveegd: niet realistisch. Want, zo legt Notten uit: de industrie gaat voor, er is onvoldoende groene stroom (veel te weinig zelfs) en in tegenstelling tot wat ik dacht, kunnen de meeste gasleidingen geen 100 procent waterstof aan. Ok, exit waterstof. (Voor wie meer wil weten is na afloop een factsheet over waterstof beschikbaar, zoals ook andere uitgebreide overzichten).

Hoe waardevol zou het zijn geweest als we in onze wijk twee jaar geleden zo waren geïnformeerd. Tegelijk realiseer ik me dat de gemeente toen zelf waarschijnlijk ook nog niet zo ver was. Onze wijk is onvrijwillig onderdeel van het leerproces, het ontwarren van het wicked problem. Ergens stemt me dat verdrietig. Al die energie die we de afgelopen tijd hebben gestoken in het begrijpen van de opgave, hadden we ook kunnen steken in het oprichten van een energiecoöperatie of het organiseren van gezamenlijke isolatieprojecten. Daar was al vrij snel animo voor. Een cursus als deze had ons een hele grote duw in de juiste richting kunnen geven. Waar gaat het om, wat is het speelveld, op welke niveaus wordt er gespeeld en wie zijn de spelers, we hebben het allemaal zelf moeten uitzoeken. Uit de twee andere trainingen, over het organiseren van draagvlak en het lobbyen bij de overheid, heb ik ontzettend veel waardevolle kennis en inzichten opgedaan.

Of ik en mijn buurtgenoten nu zelf nog de puf heb om zo'n coöperatie op te gaan starten, weet ik niet. Eerst maar eens op vakantie.